تاریخچه اختراع شکلات

عشق به شکلات یک احساس جهانی است اما آیا تا به حال به این فکر کرده اید که این خوراکی محبوب از کجا آمده و چه مسیری را تا رسیدن به دست ما طی کرده است؟ تاریخچه شکلات داستانی جذاب و پرفراز و نشیب دارد که با تمدن های باستانی آمریکای لاتین آغاز شده و به انقلاب صنعتی اروپا می رسد. درک این تاریخچه نگاه شما را به هر قطعه شکلات تغییر خواهد داد و ارزش عمیق تر این ماده شیرین را آشکار می سازد.

همه چیز از آمریکای لاتین شروع شد

تاریخچه شگفت انگیز شکلات بیش از 4000 سال قدمت دارد و ریشه های آن به اعماق آمریکای باستانی و به طور خاص منطقه ای که امروزه مکزیک نامیده می شود بازمی گردد. این سفر از درختان مرموز کاکائو آغاز شد که اولین بار در این نواحی گرمسیری کشف و پرورش داده شدند. منطقه آمریکای لاتین خاستگاه این ماده غذایی محبوب در سراسر جهان است.

تاریخچه درختان کاکائو

درختان کاکائو با نام علمی تئوبروما (Theobroma cacao) بومی جنگل های بارانی آمریکای جنوبی و مرکزی هستند. شواهد باستان شناسی نشان می دهد که استفاده از میوه این درختان برای تهیه نوشیدنی و مصارف دیگر حداقل به پنج هزار سال پیش و تمدن های ساکن در نزدیکی اکوادور امروزی بازمی گردد. این درختان در طول هزاران سال نقش محوری در فرهنگ اقتصاد و حتی مذهب مردم این مناطق ایفا کرده اند.

اولین شکلات دنیارو اولمک ها درست کردند

اغلب مورخان تمدن باستانی اولمک را که حدود 1500 سال پیش از میلاد مسیح در سواحل خلیج مکزیک زندگی می کردند به عنوان اولین مردمان شناخته شده ای می دانند که از گیاه کاکائو استفاده کرده و آن را به شکلی از شکلات تبدیل کردند. آن ها دانه های کاکائو را فرآوری کرده و از آن نوشیدنی هایی برای مراسم مذهبی و اجتماعی خود تهیه می کردند. این نوشیدنی پایه و اساس تکامل شکلات در طول تاریخ شد.

مایان ها

پس از اولمک ها تمدن مایان که در حدود 500 سال پس از میلاد در جنوب مکزیک و آمریکای مرکزی شکوفا شدند اهمیت کاکائو را درک کردند. آن ها کاکائو را یک نوشیدنی مقدس می دانستند و آن را در مراسم مذهبی و جشن های مهم استفاده می کردند. مایان ها اولین کسانی بودند که به طور گسترده درختان کاکائو را در سرزمین های پست خود کشت کرده و از دانه های آن نه تنها برای تهیه نوشیدنی بلکه به عنوان یک واحد پولی ارزشمند در تجارت خود استفاده می کردند.

نوشیدنی شکلاتی مایان ها که به آن «آب تلخ» می گفتند ترکیبی غلیظ و کف آلود بود که از دانه های خام کاکائو آسیاب شده تهیه می شد. آن ها برای بهبود طعم تلخ آن موادی مانند ذرت فلفل قرمز و سایر ادویه ها را به آن اضافه کرده و می جوشاندند. این نوشیدنی با شکلات شیرین و جامد امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به عنوان یک محرک یا داروی مقوی مصرف می شد.

آزتک ها

تمدن آزتک که بعدها در مکزیک به قدرت رسیدند نیز شیفته کاکائو بودند و آن را ماده ای الهی می دانستند. به دلیل شرایط خشک تر محیط زندگی شان آزتک ها نمی توانستند به طور گسترده درختان کاکائو را پرورش دهند. بنابراین آن ها دانه های کاکائو را از طریق تجارت با مناطق دیگر یا به عنوان غنائم جنگی به دست می آوردند. دانه های کاکائو نزد آزتک ها ارزش بسیار بالایی داشت و حتی به عنوان پول رایج برای مبادلات استفاده می شد.

آزتک ها نیز مانند مایان ها کاکائو را عمدتاً به صورت نوشیدنی مصرف می کردند. این نوشیدنی که اغلب با ادویه ها و گاهی عسل ترکیب می شد به عنوان یک نوشیدنی انرژی زا و مقوی به خصوص قبل از جنگ ها یا فعالیت های بدنی شدید مورد استفاده قرار می گرفت. امپراتور مونتزوما دوم طبق روایت ها روزانه مقادیر زیادی از این نوشیدنی را مصرف می کرده است.

رسیدن شکلات به اسپانیا

نقطه عطف در تاریخ جهانی شکلات با ورود اروپاییان به قاره آمریکا رقم خورد. کاشفان اسپانیایی در قرن پانزدهم میلادی با تمدن های آزتک و مایان و استفاده آن ها از کاکائو آشنا شدند. هرنان کورتس فاتح اسپانیایی در سال 1528 میلادی دانه های کاکائو را به اسپانیا برد و آن را به دربار پادشاه معرفی کرد. در ابتدا اسپانیایی ها نیز نوشیدنی تلخ کاکائو را امتحان کردند.

اما اسپانیایی ها به سرعت دریافتند که با افزودن شکر و عسل به این نوشیدنی می توانند طعم تلخ آن را تعدیل کرده و آن را مطابق با ذائقه ی خود شیرین کنند. این تغییر نقطه آغاز محبوبیت شکلات در اروپا بود. نوشیدنی شکلات داغ به سرعت در میان طبقه اشراف و ثروتمندان اسپانیا رواج یافت و به نمادی از تجمل و ثروت تبدیل شد. حتی در مراسم مذهبی و جشن های خاص نیز سرو می شد.

انحصار شکلات در اسپانیا

اسپانیایی ها برای نزدیک به یک قرن انحصار تجارت و فرآوری کاکائو را در دست داشتند. آن ها روش های کشت برداشت و تهیه نوشیدنی شکلات را مخفی نگه داشتند تا از گسترش آن به سایر کشورهای اروپایی جلوگیری کنند و سود حاصل از آن را برای خود حفظ نمایند. این انحصار قیمت شکلات را بسیار بالا نگه داشت و آن را به کالایی لوکس و دست نیافتنی برای عموم مردم تبدیل کرد.

با این حال این انحصار برای همیشه دوام نیاورد. اطلاعات مربوط به کاکائو و نحوه استفاده از آن به تدریج از طریق سفرها و گاهی حتی جاسوسی به کشورهای دیگر اروپایی نشت کرد. یک ایتالیایی با سفر به مناطق بومی آمریکا توانست به اسرار کاشت و تهیه نوشیدنی شکلات پی ببرد و با بازگشت به ایتالیا این دانش را منتشر کرد و اینگونه انحصار اسپانیا شکسته شد و راه برای ورود شکلات به بقیه اروپا هموار گشت.

شکلات در اروپا

پس از شکسته شدن انحصار اسپانیا شکلات به تدریج به سایر کشورهای اروپایی راه یافت. در اوایل قرن هفدهم میلادی شکلات به فرانسه رسید و سپس به انگلستان آلمان و سایر نقاط اروپا گسترش پیدا کرد. ابتدا مانند اسپانیا شکلات در میان طبقه اشراف و ثروتمندان محبوبیت پیدا کرد و به عنوان یک نوشیدنی گران قیمت و دارای خواص سلامتی مصرف می شد.

افتتاح نخستین کافه شکلات

با افزایش محبوبیت شکلات در اروپا نیاز به مکان هایی برای سرو و مصرف آن احساس شد. در سال 1657 میلادی نخستین خانه شکلات (Chocolate House) در شهر لندن افتتاح شد. این مکان ها شبیه به قهوه خانه های امروزی بودند اما به جای قهوه نوشیدنی شکلات داغ سرو می کردند. خانه های شکلات به سرعت به مکان های لوکس و مهمی برای تجمع نجیب زادگان بازرگانان و روشنفکران تبدیل شدند و محلی برای گفتگوهای اجتماعی و تجاری محسوب می شدند.

این خانه های شکلات نه تنها نوشیدنی شکلات را ارائه می دادند بلکه مواد اولیه برای تهیه آن در منزل را نیز می فروختند. مشهورترین این مکان ها خانه شکلات وایت (White’s Chocolate House) بود که در سال 1693 در لندن تاسیس شد. با گذشت زمان برخی از این خانه ها به کلوپ های خصوصی تغییر کاربری دادند و مکانی برای اجتماع طبقات بالای جامعه شدند.

انقلاب شکلات

تا اوایل قرن نوزدهم فرآیند تولید شکلات همچنان دستی و بسیار کند بود. شکلات عمدتاً به صورت نوشیدنی مصرف می شد و تولید شکلات جامد بسیار دشوار بود. انقلاب صنعتی که در اروپا آغاز شده بود تأثیر عمیقی بر صنعت شکلات گذاشت و تحولات بزرگی را در تولید و مصرف آن ایجاد کرد. این دوره شاهد ابداعات کلیدی بود که شکلات را از یک نوشیدنی لوکس به خوراکی جامد و قابل دسترس برای عموم تبدیل کرد.

ابداع دستگاه پرس کاکائو

یکی از مهم ترین پیشرفت ها در این دوره ابداع دستگاه پرس کاکائو توسط کنراد یوهانس ون هوتن (Coenraad Johannes van Houten) یک شیمی دان هلندی در سال 1828 بود. این دستگاه انقلابی قادر بود چربی (کره کاکائو) را از دانه های آسیاب شده کاکائو جدا کند و پودر کاکائو خشک را بر جای بگذارد. این اختراع نه تنها تولید پودر کاکائو را آسان تر کرد بلکه امکان تولید شکلات جامد را نیز فراهم آورد.

با استفاده از پودر کاکائوی ون هوتن تولیدکنندگان توانستند با ترکیب مجدد کره کاکائو و شکر با پودر کاکائو خمیری صاف تر و قابل قالب گیری بسازند که منجر به تولید اولین شکلات های جامد خوراکی شد. ژوزف فرای (Joseph Fry) در سال 1847 و سپس جان کدبری (John Cadbury) در سال 1849 اولین شکلات های تخته ای را به بازار عرضه کردند که به شکل امروزی قابل خوردن بودند.

تاثیر پیشرفت تکنولوژی در صنعت شکلات

پیشرفت های تکنولوژیکی در دوره انقلاب صنعتی به ابداع دستگاه های دیگری نیز منجر شد که فرآیند تولید شکلات را بهبود بخشید. دستگاه کونچینگ (conching) که توسط رودولف لینت (Rodolphe Lindt) در سال 1879 اختراع شد فرآیند هم زدن طولانی مدت خمیر شکلات را امکان پذیر ساخت و به تولید شکلاتی با بافت بسیار نرم تر و طعم و عطر بهتر کمک کرد. همچنین تولید شکلات شیرین تر با افزودن شیر خشک توسط دانیل پیتر (Daniel Peter) و هنری نستله (Henri Nestlé) در سال 1875 شکلات شیری را به وجود آورد که به سرعت محبوبیت یافت.

این نوآوری ها تولید شکلات را از یک فرآیند دستی به یک فرآیند صنعتی تبدیل کرد و امکان تولید انبوه و کاهش قیمت آن را فراهم آورد. شکلات که زمانی فقط در دسترس ثروتمندان بود به تدریج به خوراکی محبوب و قابل دسترس برای تمام اقشار جامعه در اروپا و سپس در سراسر جهان تبدیل شد. استفاده از شکلات به عنوان جیره غذایی سربازان در جنگ جهانی اول نیز به افزایش چشمگیر محبوبیت آن کمک کرد.

شکلات های امروزی

صنعت شکلات امروزی نتیجه هزاران سال تکامل و نوآوری است. از نوشیدنی تلخ و تند تمدن های باستانی تا شکلات های تخته ای ترافل و محصولات متنوعی که امروز می شناسیم شکلات مسیری طولانی را طی کرده است. امروزه شکلات به یکی از محبوب ترین خوراکی ها در سراسر جهان تبدیل شده و تنوع بی نظیری از نظر طعم بافت و ترکیبات دارد.

تولیدکنندگان شکلات در سراسر جهان از تکنیک ها و مواد اولیه مختلفی برای خلق محصولات خود استفاده می کنند. شکلات ها بر اساس درصد کاکائو نوع شیر (در صورت استفاده) افزودنی ها مانند مغزها میوه ها کارامل و ادویه ها و همچنین روش های فرآوری دسته بندی می شوند. شکلات تلخ شیری و سفید رایج ترین انواع هستند که هر کدام طرفداران خاص خود را دارند.

شکلات در ایران

تاریخچه ورود و تولید شکلات در ایران به دوران معاصر بازمی گردد. اولین کارخانه های شکلات سازی در ایران در اوایل قرن چهاردهم هجری شمسی تأسیس شدند. یکی از قدیمی ترین این کارخانه ها کارخانه گلزار در مشهد است که در سال 1311 خورشیدی آغاز به کار کرد و به تولید شکلات مشغول بود.

پس از آن در سال 1324 خورشیدی اولین کارخانه شکلات سازی در تبریز توسط دو برادر راه اندازی شد که ابتدا به تولید آبنبات و تافی می پرداخت و بعدها با نام «داداش برادر» شناخته شد. صنعت شیرینی و شکلات در ایران با گذشت زمان رشد کرده و امروزه شامل صدها واحد تولیدی بزرگ و کوچک است که محصولات متنوعی را برای بازار داخلی و صادرات تولید می کنند. صادرات شکلات ایرانی در دهه های اخیر افزایش قابل توجهی داشته است.

گونه ها

شکلات در اشکال و ترکیبات بسیار متنوعی وجود دارد که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند. تفاوت اصلی میان انواع شکلات معمولاً در نسبت مواد اولیه اصلی یعنی خمیر کاکائو کره کاکائو شکر و شیر است. شکلات ها بر اساس درصد کاکائو درجه بندی می شوند که از شکلات سفید (بدون خمیر کاکائو) تا شکلات تلخ با درصد کاکائو بسیار بالا (حتی تا 99%) متغیر است.

انواع اصلی شامل شکلات تلخ (Dark Chocolate) که حاوی درصد بالایی از کاکائو و شکر کمتر است و به دلیل وجود آنتی اکسیدان ها مورد توجه قرار می گیرد شکلات شیری (Milk Chocolate) که با افزودن شیر خشک یا شیر تغلیظ شده تهیه می شود و طعمی شیرین تر و ملایم تر دارد و شکلات سفید (White Chocolate) که تنها از کره کاکائو شکر و شیر تشکیل شده و فاقد خمیر کاکائو است.

علاوه بر این دسته بندی های اصلی شکلات ها با افزودنی های مختلفی مانند مغزهای خوراکی (فندق بادام گردو) میوه های خشک یا تازه (کشمش پرتقال توت فرنگی) کارامل نعنا وانیل و انواع طعم دهنده ها ترکیب می شوند تا طعم ها و بافت های متنوعی ایجاد کنند. برخی شکلات ها نیز به صورت مایع (شکلات داغ) پودر کاکائو سس شکلات یا برای پوشش دادن سایر شیرینی جات استفاده می شوند.

چه کسی شکلات را اختراع کرد؟

اولمک ها تمدنی باستانی در آمریکای لاتین اولین مردمان شناخته شده ای هستند که حدود 3500 سال پیش دانه های کاکائو را فرآوری کرده و به شکل یک نوشیدنی مورد استفاده قرار دادند. بنابراین آن ها را می توان مخترعان اولیه شکلات دانست.

شکلات چگونه کشف شد؟

شکلات از دانه های درخت کاکائو که بومی مناطق گرمسیری آمریکای لاتین است به دست می آید. تمدن های باستانی مانند اولمک ها و مایان ها هزاران سال پیش این درختان را کشف کرده و از دانه های آن ها برای تهیه نوشیدنی ها و مصارف دیگر استفاده می کردند.

شکلات دقیقا چیست؟

شکلات ماده ای غذایی است که از دانه های فرآوری شده درخت کاکائو تهیه می شود. در رایج ترین شکل خود از ترکیب خمیر کاکائو کره کاکائو شکر و گاهی شیر ساخته می شود و به صورت جامد یا مایع مصرف می گردد.

پودر کاکائو چگونه کشف شد؟

پودر کاکائو در سال 1828 توسط کنراد یوهانس ون هوتن هلندی اختراع شد. او دستگاهی ساخت که می توانست کره کاکائو را از خمیر کاکائو جدا کند و پودر کاکائو خشک و قابل حل در آب را تولید نماید.