تاریخ کشور پرو

تاریخ کشور پرو، روایتی عمیق و پرفرازونشیب از سرزمینی است که از دل تمدن های باستانی سربرآورده و تا به امروز، میراثی غنی از گذشته را با چالش های دوران مدرن در هم آمیخته است. پرو، قلب تپنده آمریکای جنوبی، ما را به سفری شگفت انگیز در دل زمان می برد، از ظهور نخستین اجتماعات پیچیده بشری در قاره آمریکا تا شکوه امپراتوری اینکا و سپس دگرگونی های عمیق پس از ورود فاتحان اسپانیایی. هر پیچ و خم این تاریخ، داستانی از مقاومت، نوآوری، و تطور فرهنگی را بازگو می کند که در نهایت، هویت منحصربه فرد پرو را شکل داده است.

تاریخ پرشور پرو با قدمتی کهن، از دوران پیش از تاریخ آغاز می شود و تا امروز ادامه می یابد. این سرزمین، با موقعیت جغرافیایی خاص خود در غرب آمریکای جنوبی و هم مرز بودن با اقیانوس آرام، اکوادور، کلمبیا، برزیل، و بولیوی، همواره کانون تحولات فرهنگی و اجتماعی بوده است. دشت های خشک ساحلی در غرب، قله های سر به فلک کشیده آند در مرکز و حوضه آمازون در شرق، هر یک نقشی منحصربه فرد در شکل گیری سرنوشت این سرزمین ایفا کرده اند. در ادامه، ما به ژرفای این گذشته فراموش نشدنی خواهیم رفت تا با تمام ابعاد تاریخ پرو، از تمدن های پنهان در غبار زمان تا چشم اندازهای آینده آن، آشنا شویم.

دوران پیشاکلمبی: ریشه های تمدن در آند

پیش از آنکه نام «پرو» بر این سرزمین نهاده شود و پیش از آنکه اینکاها اوج اقتدار خود را به نمایش بگذارند، سرزمینی که امروز پرو نامیده می شود، مهد تمدن هایی بود که در دامنه کوهستان های آند و سواحل اقیانوس آرام، ریشه های خود را در دل خاک می گستراندند. این دوران، فصلی شگفت انگیز از تاریخ بشر است که نشان می دهد چگونه انسان ها در این جغرافیای متنوع و گاه خشن، با طبیعت همزیستی کرده و فرهنگ های پیچیده ای را بنیان نهادند.

نخستین ساکنان و زندگی شکارگری-گردآوری (حدود 20,000 تا 6,000 سال پیش از میلاد)

داستان بشر در پرو، با ردیابی نخستین گروه های شکارچی-گردآورنده آغاز می شود که حدود ۲۰ هزار سال پیش، قدم به این سرزمین گذاشتند. باستان شناسان شواهد حضور آن ها را در غارهایی نظیر پیکوئیماچای، شیواتروس و لاوریکوچا کشف کرده اند. در آن زمان، این انسان های اولیه، برای بقا به شکار حیوانات وحشی و جمع آوری گیاهان متکی بودند. زندگی آن ها در غارها و پناهگاه های سنگی، حکایت از مبارزه ای مداوم با طبیعت و تلاش برای انطباق با محیطی داشت که هر روز چالش های جدیدی را پیش روی آن ها قرار می داد. ابزارهای ابتدایی سنگی که از آن دوران به دست آمده، گواه نبوغ و توانایی آن ها در بهره برداری از منابع اطراف برای ساختن زندگی بود.

انقلاب کشاورزی و ظهور روستاهای اولیه (حدود 6,000 تا 3,000 سال پیش از میلاد)

حدود ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد، تحولی عظیم در زندگی این ساکنان باستانی رخ داد: انقلاب کشاورزی. این دوران، شاهد اهلی کردن گیاهانی نظیر ذرت، کتان و سیب زمینی بود که در نهایت، زندگی کوچ نشینی را به یکجانشینی تغییر داد. سکونت در روستاهای اولیه در مناطقی مانند شیلکا و پاراکاس در ساحل و کالجون دو هوآیلاس در کوهستان، نشان دهنده شروع سازماندهی اجتماعی پیچیده تر بود. انسان ها دیگر نیازی به جابجایی دائم برای یافتن غذا نداشتند و این پایداری، فرصت را برای توسعه صنایع دستی نظیر ریسندگی، بافندگی، سبدبافی و سفالگری فراهم آورد. زندگی در این روستاهای نوپا، حس تعلق به زمین و جامعه را در آن ها تقویت کرد و سنگ بنای تمدن های بزرگ تر شد.

تمدن های اولیه و شکل گیری سازمان های اجتماعی (حدود 3,000 تا 900 سال پیش از میلاد)

با تثبیت کشاورزی و یکجانشینی، جوامع پرو به سوی پیچیدگی بیشتر گام برداشتند. حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد، شواهد باستان شناسی در مکان هایی مانند کوتوش و هوآکا پرییتا، نشان از شکل گیری ساختارهای اجتماعی منظم تر دارد. در این میان، تمدن نورته چیکو، با مرکزیت شهر باستانی کارال، به عنوان اولین تمدن بزرگ در قاره آمریکا، حدود ۲۶۰۰ سال پیش از میلاد شکوفا شد. این تمدن، با معماری پیچیده هرمی و توسعه سیستم های آبیاری، بی شک یکی از گهواره های تمدن بشری به شمار می رود. نورته چیکو، بدون تکیه بر جنگ، بلکه از طریق تجارت و نفوذ مذهبی، توانست برای مدت طولانی دوام بیاورد و زمینه را برای ظهور فرهنگ های بعدی فراهم آورد.

فرهنگ ها و امپراتوری های باستانی آند (حدود 900 سال پیش از میلاد تا قرن 15 میلادی)

پس از دوران تمدن های اولیه، منطقه ی آند شاهد شکوفایی و فروپاشی مجموعه ای از فرهنگ ها و امپراتوری های بزرگ بود که هر یک، نقشی اساسی در پازل تاریخ پرو ایفا کردند. این دوران، اوج خلاقیت و سازماندهی در دنیای پیشاکلمبی بود:

• فرهنگ چاوین: در حدود ۹۰۰ سال پیش از میلاد، فرهنگ چاوین در ارتفاعات آند مرکزی ظاهر شد. این فرهنگ بیشتر به دلیل نمادگرایی مذهبی قوی و نفوذ گسترده عقایدش در مناطق مختلف پرو شناخته می شود. معبد چاوین د هوانتار، با دالان های پیچیده و کنده کاری های سنگی اسرارآمیز، مرکز مذهبی مهمی بود که از آنجا نفوذ فرهنگی و هنری این تمدن به نقاط دوردست گسترش یافت.
• فرهنگ های نازکا و موچیکا: در سواحل جنوبی و شمالی پرو، فرهنگ های نازکا و موچیکا (حدود ۲۰۰ پیش از میلاد تا ۷۰۰ میلادی) به اوج خود رسیدند. نازکا به خاطر خطوط غول پیکر خود بر روی بیابان، که هدف آن ها هنوز معمایی حل نشده است، و همچنین سفال های چندرنگ و پیچیده خود شهرت یافت. موچیکا، در شمال، با پیشرفت های هنری بی نظیر (به ویژه سفالگری با تصاویر واقعی و زیورآلات طلا و نقره) و سیستم های آبیاری پیشرفته، توانست کشاورزی را در مناطق خشک ساحلی رونق بخشد. گورستان های پادشاهی سیپان، گنجینه ای از هنر و فرهنگ موچیکا را آشکار کرده است.
• امپراتوری های واری و تیاهواناکو: حدود قرن ششم میلادی، دو قدرت بزرگ منطقه ای، امپراتوری های واری در پرو و تیاهواناکو در بولیوی کنونی، به اوج خود رسیدند. این ها نخستین حکومت های گسترده در آند بودند که توانستند مناطق وسیعی را تحت کنترل خود درآورند و زیرساخت های پیچیده ای نظیر جاده ها و مراکز اداری ایجاد کنند. نفوذ فرهنگی واری و تیاهواناکو، زمینه ساز شکل گیری امپراتوری اینکا در آینده شد.
• فرهنگ چیمو: پس از فروپاشی واری، فرهنگ چیمو در ساحل شمالی پرو (حدود ۹۰۰ تا ۱۴۷۰ میلادی) به عنوان جانشین موچیکا ظهور کرد. پایتخت آن ها، چان چان، بزرگ ترین شهر خشتی جهان بود و معماری خیره کننده آن، گواه نبوغ مهندسی و هنری این مردم است. چیمو ها نیز در فلزکاری و سیستم های آبیاری پیشرفته بودند.

این تمدن های باستانی، هر یک با شیوه ای منحصربه فرد، بذرهای دانش، هنر و سازمان دهی را در خاک آند کاشتند و بستری غنی برای شکوفایی بی نظیر امپراتوری اینکا فراهم آوردند.

امپراتوری اینکا: اوج تمدن پیشاکلمبی در آمریکا

ورود به دوران امپراتوری اینکا، به منزله قدم گذاشتن در باشکوه ترین فصل تاریخ پیشاکلمبی آمریکاست. این امپراتوری عظیم، که خود را «تاهوانتینسویو» یا «چهار ناحیه متحد» می نامید، نه تنها از نظر وسعت بی نظیر بود، بلکه در سازمان دهی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نیز به اوج کمال رسید. اینکاها، توانستند تمدنی را بنا نهند که تا قرن ها پس از فروپاشی اش نیز، ردپای عمیقی بر تاریخ و فرهنگ پرو بر جای گذاشته است.

خاستگاه و گسترش تاهوانتینسویو (چهار ناحیه متحد)

اینکاها، در ابتدا قبیله ای کوچک در منطقه کوزکو بودند که زندگی آن ها در میان دیگر قبایل آند، تفاوت چشمگیری نداشت. اما با ظهور پاچاکوتی در قرن پانزدهم میلادی، سرنوشت آن ها دگرگون شد. پاچاکوتی، که به معنای «آن که جهان را زیر و رو می کند» است، اولین فرمانروای بزرگ اینکا بود که با رهبری قدرتمند خود، فتوحات گسترده ای را آغاز کرد و کوزکو را به پایتخت و قلب تپنده امپراتوری تبدیل نمود. در اوج قدرت، تاهوانتینسویو از شمال تا اکوادور و بخش هایی از کلمبیا، از جنوب تا شیلی و آرژانتین، و تا بولیوی و جنگل های آمازون گسترش یافته بود. این وسعت بی سابقه، گواهی بر توانایی اینکاها در مدیریت منابع، نیروی انسانی و سازمان دهی نظامی بود.

ساختار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اینکاها

امپراتوری اینکا بر پایه ی یک نظام طبقاتی بسیار منظم و یک اقتصاد مبتنی بر مالکیت اشتراکی زمین استوار بود. کوزکو، پایتخت امپراتوری، نه تنها مرکز سیاسی و اداری بود، بلکه نماد قدرت و تقدس نیز به شمار می رفت. جامعه اینکا به شدت سلسله مراتبی بود، با «اینکا» (امپراتور) در رأس که او را فرزند خدای خورشید (اینتی) می دانستند. زبان کوئچوا، زبان رسمی امپراتوری بود و علیرغم فتح قبایل مختلف، اینکاها به آن ها اجازه می دادند تا به سنت های فرهنگی و مذاهب خود پایبند بمانند، اما پرستش اینتی، خدای خورشید، بر تمام عقاید دیگر برتری داشت. اقتصاد اینکا، که بر مبنای کار اشتراکی (مایتا) و تبادل کالا و خدمات (مینگای) به جای پول بنا شده بود، نشانه ای از یک دیدگاه اجتماعی گرایانه و هماهنگی عمیق بین انسان، طبیعت و اسطوره شناسی اینکا بود.

دستاوردها و میراث فرهنگی اینکاها

اینکاها با وجود نداشتن خط نوشتاری به معنای امروزی، دستاوردهای فرهنگی و فنی حیرت انگیزی از خود بر جای گذاشتند. معماری عظیم آن ها، که نمونه بارز آن شهر گمشده ماچو پیچو است، هنوز هم ذهن ها را به خود مشغول می کند. این شهر که در میان کوه های آند پنهان شده بود و در سال ۱۹۱۱ توسط هیرام بینگهام کشف شد، نمادی از نبوغ اینکا در مهندسی و شهرسازی به شمار می رود. سیستم جاده ای پیشرفته اینکا (راه اینکا)، با هزاران کیلومتر مسیر سنگفرش شده که کوهستان ها و دره ها را به هم متصل می کرد، یکی از شگفت انگیزترین شبکه های ارتباطی زمان خود بود. چاسکوئیس ها، پیام رسانان تندرو اینکا، از این جاده ها برای انتقال اطلاعات و پیام ها به کوزکو استفاده می کردند. جشن هایی مانند اینتی رایمی، جشنواره باشکوه خدای خورشید، نشانه ای از عمق اعتقادات مذهبی و توانایی اینکاها در برگزاری مراسم های عظیم و پرشکوه بود. میراث اینکاها، فراتر از خرابه ها و اشیاء باستانی، در زبان، آداب و رسوم و حتی دیدگاه مردم پرو نسبت به جهان، همچنان زنده است.

آغاز فروپاشی: جنگ داخلی و ورود اسپانیایی ها

در اوایل قرن شانزدهم، امپراتوری اینکا که در اوج شکوه به نظر می رسید، از درون با چالشی جدی مواجه شد. جنگ داخلی خونین میان دو شاهزاده، هواسکار و آتاهوالپا، بر سر جانشینی تاج و تخت، امپراتوری را به شدت تضعیف کرد. این درگیری داخلی، نه تنها منابع و نیروی انسانی را تحلیل برد، بلکه شکاف های عمیقی در بدنه جامعه اینکا ایجاد کرد. در همین زمان بحرانی، خبر ورود مردانی با زره های درخشان و سلاح های آتشین از سوی دریا به گوش رسید. این خبر، که در ابتدا شاید کم اهمیت به نظر می رسید، آغازگر فصلی کاملاً متفاوت در تاریخ پرو بود و فروپاشی یکی از بزرگ ترین تمدن های پیشاکلمبی را رقم زد.

فتح و استعمار اسپانیایی: آغاز عصری جدید

با ورود فاتحان اسپانیایی، صفحه جدیدی در تاریخ پرو گشوده شد که نه تنها به سلطنت اینکاها پایان داد، بلکه مسیر تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این سرزمین را برای قرون متمادی دگرگون ساخت. این دوره، آغازی بر یک همزیستی اجباری بود که میراث آن تا امروز بر هویت پرو تأثیرگذار است.

ورود فاتحان اسپانیایی و سقوط اینکاها

در سال ۱۵۳۱، فرانسیسکو پیزارو و برادرانش، که شیفته اخبار پادشاهی ثروتمند و افسانه ای در جنوب شده بودند، قدم به سرزمینی گذاشتند که بعدها پرو نامیده شد. امپراتوری اینکا در آن زمان، درگیر جنگ داخلی میان هواسکار و آتاهوالپا بود و این فرصتی طلایی برای پیزارو شد. در ۱۶ نوامبر ۱۵۳۲، در جریان نبرد کاخامارکا، اسپانیایی ها با اقدامی غافلگیرکننده، آتاهوالپا، امپراتور اینکا را به اسارت گرفتند. این واقعه، ضربه ای مهلک به قلب امپراتوری وارد آورد و مردم اینکا را در شوکی عمیق فرو برد. آتاهوالپا پس از کشته شدن هواسکار، محاکمه و اعدام شد. اگرچه مقاومت های اولیه بومیان شکل گرفت، اما برتری تسلیحاتی اسپانیایی ها و بیماری های واگیردار اروپایی که تلفات بسیاری به بومیان وارد آورد، در نهایت به سرکوب این مقاومت ها انجامید و سرنوشت این سرزمین را تغییر داد.

تأسیس نایب السلطنه پرو و استقرار حاکمیت اسپانیا

پس از فروپاشی امپراتوری اینکا، اسپانیایی ها به سرعت به سمت استقرار حاکمیت خود پیش رفتند. مهم ترین گام در این راستا، بنیان گذاری شهر لیما در ژانویه ۱۵۳۵ بود. این شهر، که موقعیت استراتژیکی در ساحل داشت، به سرعت به مرکز اداری و سیاسی نایب السلطنه پرو تبدیل شد. در سال ۱۵۴۲، اسپانیا رسماً نایب السلطنه پرو را تأسیس کرد که به دلیل ثروت سرشار از معادن نقره، به یکی از مهم ترین و ثروتمندترین مستعمرات اسپانیا در قاره آمریکا تبدیل شد. ورود فرانچسکو دی تولدو در سال ۱۵۷۲ به عنوان نایب السلطنه، نقطه عطفی در تثبیت قدرت اسپانیا بود. او نه تنها آخرین بقایای حکومت بومی در ویلکابامبا را با اعدام توپاک آمارو اول از میان برداشت، بلکه سیستم های اداری و اقتصادی را برای بهره برداری حداکثری از منابع مستعمره پیاده سازی کرد.

نظام اقتصادی و اجتماعی دوران استعمار

اقتصاد پرو در دوران استعمار، عمدتاً بر پایه استخراج معادن، به ویژه نقره از معدن معروف پوتوسی، بنا نهاده شد. این ثروت عظیم، از طریق بهره کشی بی رحمانه از نیروی کار بومی به دست می آمد. اسپانیایی ها، سیستم «میتا» (خدمات اجباری عمومی) اینکاها را تغییر داده و آن را به یک نظام بردگی اقتصادی ظالمانه تبدیل کردند که جوامع بومی را مجبور به کار در معادن و مزارع می کرد. این بهره کشی ها، همراه با بیماری های واگیردار، به کاهش شدید جمعیت بومی منجر شد. جامعه پرو در این دوران به یک جامعه چند نژادی تبدیل شد؛ اسپانیایی ها در رأس هرم اجتماعی قرار داشتند، سپس «کریول ها» (متولدین اسپانیایی در آمریکا)، «مستیزوها» (دورگه های اسپانیایی و بومی)، بومیان و در نهایت بردگان آفریقایی. این تقسیم بندی نژادی و طبقاتی، پایه های نابرابری های اجتماعی را در پرو برای قرن ها بعد بنا نهاد.

شورش ها و مقاومت های بومی علیه استعمار

دوران استعمار، با وجود سلطه خشن اسپانیایی ها، شاهد مقاومت های مکرر و شورش های بومی بود. این شورش ها، اگرچه اغلب سرکوب می شدند، اما نشانه ای از روحیه آزادی خواهانه و اعتراض به ظلم و ستم بودند. برجسته ترین این شورش ها، قیام توپاک آمارو دوم در سال های ۱۷۸۰-۱۷۸۱ بود. این رهبر بومی، که خود از نوادگان اینکاها بود، با الهام از میراث نیاکانش، شورشی گسترده را علیه مقامات اسپانیایی آغاز کرد و برای مدتی مناطق وسیعی را تحت کنترل خود درآورد. اگرچه شورش او در نهایت با خشونت تمام سرکوب شد و توپاک آمارو به شکلی وحشیانه اعدام گشت، اما نام او به نمادی از مقاومت و الهام بخش جنبش های استقلال طلبانه بعدی در قاره آمریکا تبدیل شد و بذر آزادی خواهی را در دل مردم پرو کاشت.

استقلال و تشکیل جمهوری: مبارزات و تثبیت

اوایل قرن نوزدهم، نسیم آزادی خواهی از اروپا به آمریکای لاتین رسید و در پرو نیز، با توجه به پیشینه طولانی مقاومت، به سرعت ریشه دواند. این دوره، فصلی پر از نبرد، امید و بی ثباتی بود که در نهایت به تولد جمهوری پرو منجر شد.

زمینه سازی برای استقلال (اوایل قرن 19)

بحران های داخلی در اسپانیا، به ویژه تهاجم ناپلئون به شبه جزیره ایبری در اوایل قرن نوزدهم، موقعیت مستعمرات اسپانیا را تضعیف کرد و فرصتی برای ظهور ایده های آزادی خواهانه فراهم آورد. نفوذ افکار روشنگری و انقلاب های فرانسه و آمریکا، شور و شوق استقلال را در میان «کریول ها» (اسپانیایی تباران متولد پرو) و بومیان افزایش داد. شورش های محلی نظیر شورش هوانوکو در سال ۱۸۱۲ و شورش کوزکو در سال های ۱۸۱۴ تا ۱۸۱۶، نشانه هایی از این ناآرامی ها بود. این شورش ها، که گاه به نام اصول آزادی خواهی و قانون اساسی کادیز (۱۸۱۲) شکل می گرفتند، هرچند سرکوب شدند، اما زمینه ساز نبردهای بزرگ تر برای استقلال شدند.

نقش قهرمانان استقلال

نایب السلطنه پرو، به دلیل حمایت اقلیت حاکم کریول ها و ثروت منابعش، به آخرین دژ قدرت اسپانیا در آمریکای جنوبی تبدیل شده بود. اما این وضعیت با ظهور دو قهرمان بزرگ قاره ای دگرگون شد: خوزه د سان مارتین از آرژانتین و سیمون بولیوار از ونزوئلا. سان مارتین پس از آزادی شیلی، به سمت پرو حرکت کرد و در ۲۸ ژوئیه ۱۸۲۱، استقلال پرو را در لیما اعلام نمود. اما این تنها آغاز راه بود. قدرت اسپانیا به طور کامل درهم شکسته نشد تا اینکه نیروهای بولیوار در نبردهای سرنوشت ساز جونین (۱۸۲۴) و آیاکوچو (۱۸۲۴) به پیروزی های قاطعی دست یافتند. این نبردها، به سلطه تقریباً ۳۰۰ ساله اسپانیا بر پرو برای همیشه پایان داد و دوران جمهوری را آغاز کرد.

سال های اولیه جمهوری و بی ثباتی سیاسی

پس از استقلال، پرو وارد دوره ای از بی ثباتی سیاسی شدید شد. نوسانات ریاست جمهوری، کودتاها و جنگ های داخلی، سال های اولیه جمهوری را مختل کرد. فقدان یک هویت ملی یکپارچه، اختلافات منطقه ای و کشمکش های میان جناح های سیاسی بر سر قدرت، مانع از تثبیت یک دولت باثبات و توسعه گرا شد. این بی ثباتی، در کنار بدهی های خارجی ناشی از جنگ، توسعه اقتصادی کشور را به تأخیر انداخت و چالش های بزرگی را پیش روی ملت نوپا قرار داد.

دوران کود مرغی و جنگ اقیانوس آرام (1879-1884)

با وجود بی ثباتی های اولیه، پرو در اواسط قرن نوزدهم با کشف منابع غنی کود مرغی (گوانو) در جزایر ساحلی، به یک رونق اقتصادی بی سابقه دست یافت. صادرات کود مرغی، که به عنوان یک کود طبیعی بسیار ارزشمند در جهان شناخته می شد، درآمدهای هنگفتی را به خزانه کشور سرازیر کرد. این دوران، که به «عصر گوانو» معروف است، ثبات نسبی اقتصادی و سیاسی را به ارمغان آورد. با این حال، این رونق دیری نپایید. در سال ۱۸۷۹، پرو وارد «جنگ اقیانوس آرام» با شیلی و بولیوی شد. این جنگ، که به دلیل مناقشات بر سر منابع نیترات در بیابان آتاکاما آغاز شد، برای پرو فاجعه بار بود. پرو و بولیوی متحمل شکست های سنگینی شدند و پرو مناطق مهمی از خاک خود (تاراپاکا، آریکا و تاکنا) را به شیلی واگذار کرد. جنگ اقیانوس آرام، ضربه ای کاری بر پیکره اقتصاد و روحیه ملی پرو وارد آورد و دوره ای طولانی از بازسازی و ناامیدی را رقم زد.

پرو در قرن بیستم: نوسانات، اصلاحات و چالش ها

قرن بیستم برای پرو، همچون بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین، دوران پرچالشی از نوسانات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بود. این قرن، شاهد تلاش های بی وقفه برای مدرنیزاسیون، اصلاحات رادیکال و مبارزه با فقر و نابرابری بود.

دوران بازسازی و ثبات نسبی (اوایل قرن 20)

پس از ویرانی های جنگ اقیانوس آرام، پرو وارد یک دوره بازسازی شد. ثبات سیاسی به کندی و در اوایل دهه ۱۹۰۰ به دست آمد. جنبش سیویلیست، به رهبری نیکولاس دی پیرولا، با هدف مقابله با نفوذ نظامیان و بازسازی اقتصادی، به قدرت رسید. دوره ی «اونسنیو» (یازدهم) تحت حکومت آگوستو بی لگوآ (۱۹۱۹-۱۹۳۰)، با جذب سرمایه های خارجی و تمرکز بر زیرساخت ها، نوعی توسعه اقتصادی را تجربه کرد، اما این سیاست ها به افزایش وابستگی خارجی و نارضایتی های اجتماعی منجر شد. در این دوره، پرو و شیلی در سال ۱۹۲۹ معاهده آنکون را امضا کردند که به موجب آن، تاکنا به پرو بازگردانده شد، اما آریکا و تاراپاکا برای همیشه در اختیار شیلی قرار گرفت.

ظهور احزاب سیاسی و جنبش های اجتماعی

بحران جهانی اقتصاد در سال ۱۹۲۹، پرو را نیز تحت تأثیر قرار داد و به دوره ای از بی ثباتی سیاسی و ظهور حکومت های کوچک منجر شد. در این میان، احزاب سیاسی مهمی نظیر حزب اتحاد انقلاب خلق آمریکایی (APRA) به رهبری ویکتور رائول هایا د لا توره، با شعارهای ناسیونالیستی، پوپولیستی و ضد امپریالیستی، و حزب کمونیست پرو به رهبری خوزه کارلوس ماریاتگوئی، با دیدگاه های سوسیالیستی، شکل گرفتند. این احزاب نقش مهمی در بسیج توده ها و طرح مطالبات اجتماعی ایفا کردند، هرچند که فعالیت های آن ها اغلب با سرکوب های خشونت آمیز همراه بود و ده ها هزار نفر از حامیان آن ها زندانی یا اعدام شدند. در طول جنگ جهانی دوم، پرو اولین کشور آمریکای جنوبی بود که با آمریکا متحد شد و علیه آلمان و ژاپن اعلام جنگ کرد.

دوران حکومت های نظامی و اصلاحات (دهه های 1960 و 1970)

دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، شاهد ظهور حکومت های نظامی با گرایش های اصلاح طلبانه در پرو بود. در سال ۱۹۶۸، ژنرال خوآن ولاسکو آلوارادو با کودتا به قدرت رسید. دولت او، که خود را «دولت انقلابی نیروهای مسلح» می نامید، اصلاحات رادیکال و ملی گرایانه ای را آغاز کرد. مهم ترین این اصلاحات، اصلاحات ارضی بود که با هدف توزیع مجدد زمین و کاهش نابرابری های اجتماعی، به ویژه در مناطق آند، اجرا شد. دولت ولاسکو همچنین به حقوق بومیان توجه ویژه ای نشان داد و زبان کوئچوا را به عنوان زبان رسمی در کنار اسپانیایی به رسمیت شناخت. این اصلاحات، با مقاومت طبقات حاکم و سرمایه داران خارجی مواجه شد. در سال ۱۹۷۵، ژنرال فرانچسکو مورالس برمودز با کودتایی دیگر به قدرت رسید و سیاست های ولاسکو را تعدیل کرد و زمینه را برای بازگشت به دموکراسی فراهم آورد.

بحران های اقتصادی و شورش های چریکی (دهه های 1980 و 1990)

با بازگشت دموکراسی در سال ۱۹۸۰ و انتخاب مجدد فرناندو بلونده تری، امیدهای زیادی برای آینده پرو وجود داشت، اما این امیدها دیری نپایید. پرو در دهه ۱۹۸۰ با بحران اقتصادی شدید، از جمله تورم افسارگسیخته، بدهی خارجی فزاینده و فقر گسترده مواجه شد. این شرایط، بستری مناسب برای ظهور گروه های چریکی رادیکال فراهم آورد. راه درخشان (Sendero Luminoso)، یک گروه مائویست به رهبری آبیمائل گوزمان، و نهضت انقلابی توپاک آمارو (MRTA)، با خشونت و ترور به مقابله با دولت پرداختند. این شورش ها، به ویژه فعالیت های راه درخشان، کشور را درگیر یک جنگ داخلی خونین و بی رحمانه کرد که هزاران نفر قربانی آن شدند و زندگی روزمره مردم را مختل ساخت. این دوران، یکی از تاریک ترین فصول تاریخ معاصر پرو بود.

دوران آلبرتو فوجیموری و پیامدهای آن (1990-2000)

در سال ۱۹۹۰، در اوج هرج و مرج و ناامیدی، آلبرتو فوجیموری، یک مهندس کشاورزی و رئیس دانشگاه، به طور غیرمنتظره ای در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد. فوجیموری با وعده برقراری ثبات و پایان دادن به خشونت ها، به سرعت اقداماتی را آغاز کرد. او با انحلال کنگره در سال ۱۹۹۲ و کسب قدرت بیشتر، به سرکوب شورش های چریکی با قاطعیت تمام پرداخت و موفق شد رهبران اصلی آن ها را دستگیر کند. در بعد اقتصادی، او با اجرای اصلاحات بازار آزاد، تورم را مهار و ثبات اقتصادی را بازگرداند. اما دوران حکومت فوجیموری، با اتهامات گسترده نقض حقوق بشر، فساد و عقیم سازی اجباری صدها هزار زن بومی، همراه بود. در سال ۲۰۰۰، در پی یک رسوایی فساد گسترده و اعتراضات عمومی، فوجیموری مجبور به استعفا شد و از کشور گریخت، و میراث پیچیده ای از ثبات در کنار نقض حقوق بشر را بر جای گذاشت که همچنان بحث برانگیز است.

پرو در قرن بیست و یکم: دموکراسی، رشد و چالش های نوین

با آغاز قرن بیست و یکم، پرو فصلی جدید از دموکراسی را تجربه کرد، فصلی که با رشد اقتصادی قابل توجه و کاهش فقر همراه بود، اما چالش های قدیمی و جدید نیز همچنان بر سر راه این کشور قرار داشتند.

گذار به دموکراسی و تحولات سیاسی اخیر (2000 تاکنون)

پس از سقوط دولت فوجیموری، پرو وارد دوره ای از دموکراسی نسبتاً باثبات شد. والنتین پانیاگوا به عنوان رئیس جمهور موقت، زمینه ساز انتخابات آزاد شد که به انتخاب آلخاندرو تولدو در سال ۲۰۰۱ انجامید. از آن زمان تاکنون، پرو شاهد انتخابات های پی درپی و تغییرات مکرر دولت بوده است. با وجود رشد اقتصادی، صحنه سیاسی پرو همچنان با بی ثباتی ها و بحران های دوره ای دست و پنجه نرم می کند. نقش کنگره در استیضاح رؤسای جمهور و فساد سیاسی، از جمله چالش های مداومی است که ثبات دموکراتیک کشور را به آزمون می گذارد. این نوسانات سیاسی نشان می دهد که مسیر تثبیت دموکراسی در پرو، همچنان نیازمند تلاش و تعهد همگانی است.

رشد اقتصادی و کاهش فقر (دهه 2000 و 2010)

دهه ۲۰۰۰ و ۲۰۱۰، برای پرو دوران رشد اقتصادی چشمگیری بود. اصلاحات بازار آزاد که از دهه ۱۹۹۰ آغاز شده بود، با افزایش سرمایه گذاری خارجی در بخش های معدن کاری، کشاورزی و گردشگری، به ثمر نشست. پرو به یکی از آزادترین اقتصادهای بازار در آمریکای لاتین تبدیل شد و با امضای توافقنامه های تجاری با کشورهای مهمی چون آمریکا، چین، ژاپن و کره جنوبی، حضور خود را در اقتصاد جهانی پررنگ تر کرد. این رشد اقتصادی به کاهش قابل توجه فقر و بهبود استانداردهای زندگی برای بسیاری از مردم پرو منجر شد. مناطق شهری، به ویژه لیما، شاهد توسعه سریع و افزایش فرصت های شغلی بودند. با این حال، مسئله نابرابری همچنان یک چالش باقی ماند و سود این رشد اقتصادی به طور یکسان میان تمام اقشار جامعه توزیع نشد.

چالش های اجتماعی و سیاسی معاصر

با وجود پیشرفت ها، پرو در سال های اخیر با چالش های اجتماعی و سیاسی متعددی مواجه بوده است. همه گیری کووید-۱۹ ضربه شدیدی به اقتصاد و سلامت عمومی وارد کرد و نابرابری های موجود را تشدید نمود. اعتراضات اجتماعی و سیاسی گسترده در سال ۲۰۲۲، نشان دهنده نارضایتی عمیق مردم از وضعیت اقتصادی، فساد و بی ثباتی سیاسی بود. مسائلی نظیر فساد در دستگاه های دولتی، نابرابری های منطقه ای و دسترسی نابرابر به خدمات اساسی، همچنان از جمله چالش های اساسی هستند که پرو با آن ها دست و پنجه نرم می کند. این کشور، با وجود ثروت های طبیعی و پتانسیل های رشد، هنوز هم برای رسیدن به یک توسعه پایدار و عادلانه، راه درازی در پیش دارد.

فرهنگ و جامعه امروز پرو: بازتاب تاریخ غنی

فرهنگ و جامعه امروز پرو، تابلویی رنگارنگ و پیچیده است که بازتابی از تاریخ چند هزار ساله این سرزمین محسوب می شود. از تمدن های باستانی آند تا دوران استعمار و جمهوری، هر فصلی از تاریخ، ردی از خود بر هویت مردم پرو به جای گذاشته است. این آمیختگی فرهنگی، پرو را به یکی از جذاب ترین و غنی ترین کشورهای جهان تبدیل کرده است.

ترکیب نژادی و تنوع قومی

جامعه پرو، یک موزاییک بی نظیر از قومیت ها و نژادها است. «مستیزوها» (دورگه های اروپایی و بومی)، بزرگ ترین گروه جمعیتی را تشکیل می دهند و میراث دار آمیزش فرهنگی عمیق بین اسپانیایی ها و بومیان هستند. بومیان، که عمدتاً از گروه های کوئچوا و آیمارا هستند، بخش قابل توجهی از جمعیت را تشکیل می دهند و به ویژه در کوهستان های آند جنوبی، به حفظ سنت ها و زبان های باستانی خود ادامه می دهند. علاوه بر این، جوامع بزرگ و تأثیرگذاری از اروپایی تباران (کریول ها)، آفریقایی تباران (نوادگان بردگان دوران استعمار) و آسیایی تباران (به ویژه چینی ها و ژاپنی ها) نیز در پرو زندگی می کنند. هر یک از این گروه ها، با آداب و رسوم، آشپزی، موسیقی و هنرهای خاص خود، به غنای فرهنگی پرو افزوده اند و هویتی چندوجهی و پویا برای این کشور ساخته اند.

زبان های رسمی و گویش ها

زبان اسپانیایی، زبان رسمی و غالب در پرو است و حدود ۸۰ درصد جمعیت به آن تکلم می کنند. این زبان، میراث دوران استعمار اسپانیا است و در دولت، رسانه ها، آموزش و بازرگانی کاربرد رسمی دارد. با این حال، پرو خانه ی زبان های بومی متعددی نیز هست که مهم ترین آن ها کوئچوا و آیمارا هستند. این زبان ها، که ریشه در تمدن های باستانی دارند، طبق قانون اساسی پرو به رسمیت شناخته شده اند. اگرچه در دهه های اخیر، استفاده از زبان های بومی کاهش یافته است، اما تلاش های فزاینده ای برای حفظ و ترویج آن ها، به ویژه در مناطق روستایی و بومی نشین، صورت می گیرد. تدریس کوئچوا در مدارس عمومی مناطق مربوطه و ترجمه آثار ادبی به این زبان ها، نمونه ای از این تلاش هاست. این تنوع زبانی، نشانه ای از عمق تاریخ و تنوع فرهنگی پرو است.

ویژگی های برجسته فرهنگی

فرهنگ پرو، سرشار از رنگ، صدا و طعم است. آشپزی پرو، بدون شک یکی از برجسته ترین ویژگی های فرهنگی این کشور و در سال های اخیر به شهرت جهانی دست یافته است. این آشپزی، ترکیبی بی نظیر از تأثیرات بومی (اینکاها و دیگر فرهنگ های باستانی)، اسپانیایی، آفریقایی و آسیایی است. لیما، پایتخت پرو، اکنون به عنوان یکی از پایتخت های آشپزی جهان شناخته می شود و میزبان رستوران های معروفی است. هنر پرو نیز، از سفالگری باستانی و بافندگی سنتی تا نقاشی ها و مجسمه های دوران استعمار و آثار هنرمندان معاصر، بسیار متنوع و غنی است. موسیقی و رقص های بومی، با ریتم ها و سازهای خاص خود، جزئی جدایی ناپذیر از زندگی مردم پرو هستند و در جشن ها و مراسم های مختلف، به نمایش گذاشته می شوند. این تنوع فرهنگی، پرو را به مقصدی جذاب برای کاوش گران فرهنگ و هنر تبدیل کرده است.

ورزش ها و سنت های معاصر

ورزش نیز بخش مهمی از زندگی مردم پرو را تشکیل می دهد. فوتبال، محبوب ترین ورزش در این کشور است و تیم ملی پرو با حضور در جام های جهانی و کوپا آمریکا، همواره مورد حمایت پرشور مردم بوده است. نام هایی مانند تئوفیلو کوبیلاس و کلودیو پیزارو، اسطوره های فوتبال پرو محسوب می شوند. علاوه بر فوتبال، والیبال زنان نیز در پرو بسیار پرطرفدار است و مدال های المپیک و جهانی این تیم، نشانه ای از توانایی آن ها در این رشته است. موج سواری و قایقرانی نیز به دلیل موقعیت ساحلی پرو، محبوبیت زیادی دارند و ورزشکاران پرویی در این رشته ها نیز افتخارآفرینی کرده اند. این سنت ها و علاقه مندی ها، زندگی روزمره مردم پرو را با هیجان و سرگرمی پر کرده و نشان دهنده روحیه پویا و پرشور این ملت است.

نتیجه گیری: نگاهی به گذشته و چشم انداز آینده پرو

سفر در تاریخ پرو، ما را از غارهای باستانی شکارچیان تا اوج تمدن اینکا و سپس دگرگونی های دوران استعمار و مبارزات استقلال طلبانه، به سوی چالش ها و فرصت های قرن بیست و یکم رهنمون ساخت. این سرزمین، با میراثی بی نظیر از فرهنگ های باستانی و تلفیقی غنی از نژادها و زبان ها، گواه توانایی بشر در خلق، مقاومت و تطور است.

تاریخ پرو نشان می دهد که چگونه یک ملت می تواند از دل جنگ ها، شورش ها، بحران های اقتصادی و سیاسی، با تکیه بر فرهنگ و میراث خود، راهی به سوی رشد و دموکراسی بیابد. اگرچه چالش هایی نظیر نابرابری، فساد و بی ثباتی سیاسی همچنان وجود دارد، اما پتانسیل های عظیم پرو در بخش های معدن، کشاورزی و به ویژه گردشگری، امید به آینده ای روشن تر را زنده نگه می دارد. ماچو پیچو، خطوط نازکا و شهر کوزکو، نه تنها جاذبه های توریستی، بلکه نمادهای زنده این تاریخ عظیم و یادآور ظرفیت های بی کران مردمی هستند که این سرزمین را خانه خود می دانند.

حفظ این میراث غنی، همراه با تلاش برای ایجاد یک جامعه عادلانه تر و باثبات تر، راهی است که پرو برای نسل های آینده خود در پیش گرفته است. تاریخ پرو، تنها مجموعه ای از وقایع نیست، بلکه داستانی است از تاب آوری، خلاقیت و روحیه شکست ناپذیر یک ملت.