آمار و ارقام استعمال دخانیات در ایران / سیگار و بار سنگین هزینه های درمانی

آمارها حاکی از آن است که میزان مصرف دخانیات در کشور رو به افزایش است؛ مسوولان سلامت نیز همواره نسبت به آن هشدار می دهند و بر ضرورت افزایش قیمت محصولات دخانی از طریق افزایش مالیات بر تولید، به منظور کنترل مصرف تاکید می کنند؛ موضوعی که به مناقشه ای میان متخصصان سلامت و صنایع دخانی تبدیل شده است…

به گزارش دیجیتوهان، هفته منتهی به 11 خرداد، هفته «ملی بدون دخانیات» نامگذاری شده و روز پایانی این هفته مصادف با «روز جهانی بدون دخانیات» است. آمار و ارقام وزارت بهداشت بیانگر کاهش سن مصرف کنندگان مواد دخانی و افزایش میزان مصرف مواد دخانی در میان زنان نسبت به مردان است. با توجه به کاهش میانگین سنی مصرف محصولات دخانی، وزارت بهداشت بر حفاظت از کودکان و نوجوانان در هفته ملی بدون دخانیات تاکید می کند و شعار «حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر دخانیات؛ حق و مسیولیت همگانی» را برای شعار هفته ملی بدون دخانیات انتخاب کرده است.

وضعیت مصرف دخانیات در ایرانی ها

سال 1400، آخرین مطالعه وضعیت مصرف دخانیات ایران انجام شده و نتایج این مطالعه بیان می کند 14.01 جمعیت کشور از محصولات دخانی استفاده می کنند. در این میان 9.33 سیگار استعمال می کنند  و 4.5 درصد نیز مصرف کننده قلیان در سال 1400 هستند. بنابر نتایج این مطالعه، 4.4 درصد زنان ایرانی از محصولات دخانی استفاده می کنند که 0.77 درصد آنها سیگاری هستند  و 3.64 درصد نیز قلیان استعمال می کنند.  براساس آخرین مطالعه انجام شده، 25.88 درصد مردان ایرانی از محصولات دخانی استفاده می کنند که از این میزان، 19.95 درصد سیگار و 5.56 درصد قلیان استعمال می کنند.  

بررسی مقابله ای آمار و ارقام 2 مطالعه آخر میزان شیوع دخانیات در ایران بیان می کند که میزان مصرف محصولات دخانی در کشور طی بازه زمانی پنج ساله در گروه سنی بالای 18 سال سیر صعودی دارد. به عبارت دیگر، نتایج این مطالعه ها حاکی از این است که میزان دخانیات طی سال های 1395 تا 1400 میان مردان و زنان به ترتیب 3 و 11 درصد افزایش یافته است. همچنین مصرف قلیان در سال 1400 نسبت به سال 95 حدود 54 درصد افزایش یافته است.

براساس آمار و ارقام منتشر شده، مصرف دخانیات در میان مردان و زنان گروه سنی 18 تا 24 سال به ترتیب 34 و 90 درصد افزایش یافته، همچنین مصرف روزانه سیگار در میان زنان 18 تا 24 ساله به میزان 190 درصد و در میان مردان این بازه سنی به میزان 46 درصد افزایش یافته است.

نه تنها مصرف محصولات دخانی طی بازه زمانی 5 ساله یعنی از سال 95 تا 1400 در میان گروه سنی 18 تا 24 سال افزایش یافته بلکه گروه سنی 25 تا 34 سال نیز روند افزایش مصرف محصولات دخانی را تجربه کرده اند.

آمار و ارقام بیانگر این است که طی سال های 86 تا 95 میزان مصرف دخانیات در میان نوجوانان 13 تا 15 ساله به ترتیب 13.3 درصد افزایش یافته است. میزان مصرف سیگار در میان پسران نوجوان 13 تا 15 ساله در سال 86، 5.1 درصد گزارش شده که این نرخ در سال 95 به 4.8 درصد رسیده است یعنی میزان استعمال سیگار در میان مردان نوجوان 5.88 درصد کاهش یافته است.

اگرچه میزان مصرف سیگار در میان مردان نوجوان کاهش یافته اما در میان زنان سیر صعودی دارد؛ به نحوی که میزان نرخ مصرف سیگار در سال 86 معادل 0.9 درصد بود که این میزان به 2.1 درصد در سال 95 رسیده است؛ به این ترتیب مصرف سیگار در میان دختران نوجوان در این بازه زمانی حدود 133 درصد افزایش داشته است. در مجموع هم می توان گفت که میزان مصرف سیگار در میان زنان و مردان نوجوان در سال های 86 و 95 به ترتیب 3.4 و 3 درصد گزارش شده است.

البته برخلاف مصرف سیگار، مصرف قلیان طی سال های 86 تا 95 در میان گروه سنی 13 تا 15 روند کاهشی داشته است. میزان مصرف قلیان در میان پسران نوجوان 13 تا 15 طی سال 86 معادل 22.8 درصد بوده که این میزان در سال 95 به مرز 7.3 درصد می رسد. به عبارت دیگر، میزان مصرف قلیان در پسران نوجوان حدود 68 درصد کاهش یافته است.

همچنین مصرف قلیان در میان دختران نوجوان نیز معادل 9.4 درصد در سال 86 بود که این میزان به 4.3 درصد در سال 95 رسید. به عبارت دیگر، میزان مصرف قلیان طی بازه زمانی 9 ساله به میزان 54.3 درصد کاهش یافته است.  میزان مصرف قلیان در میان مردان و زنان در سال های 86 و 95 به ترتیب 16.5 و 5.7 درصد گزارش شده است. بررسی آمار و  ارقام حاکی از این است میزان مصرف قلیان در آن بازه زمانی به میزان 65.5 درصد کاهش یافته است.

البته این آمارها درحالی است که وضعیت شیوع مصرف دخانیات در کشور طی مطالعه ای که در سال 1400 انجام شده، حاکی از افزایش مصرف سیگار و قلیان در میان زنان و مردان است.

افزایش قیمت سیگار، راهکاری برای کاهش مصرف

به اذعان مسوولان، افزایش قیمت سیگار از طریق افزایش مالیات بر محصولات دخانی یکی از روش های کاهش تقاضای سیگار است. بسیاری از کشورها با موفقیت از سیاست های مالیاتی برای تنظیم قیمت سیگار استفاده می کنند و نتایج مطلوبی برای کاهش و کنترل مصرف سیگار به دست آورده اند؛ به عنوان مثال بنابر اعلام حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، قیمت یک پاکت سیگار در کشور سوییس معادل 13 یورو است در حالی که گران ترین سیگاری که در کشور ما به فروش می رسد حدود 250هزار تومان قیمت دارد.  

در مجموع افزایش مالیات بر میزان مصرف سیگار اثرگذار است؛ در حالی که نرخ جهانی مالیات بر محصولات دخانی حدود 75 درصد است بنابر اعلام سازمان بهداشت جهانی، نرخ مالیات بر محصولات سیگار در ایران معادل 25 درصد است.  

به طور کلی از 13 دی ماه سال 1400 مقرر شد صنعت دخانیات کشور در قالب دو سر فصل برای محصول تولیدی عوارض و مالیات پرداخت کند. بند «ت» ماده 26 قانون دایمی ارزش افزوده و حق انحصار که تولید کننده داخلی با برند ایرانی را ملزم به پرداخت 27 درصد، تولید کننده داخلی با برند بین المللی را ملزم به پرداخت 42 درصد و وارد کننده را ملزم به پرداخت 75 درصد مالیات و عوارض کرده است. همچنین مقرر شده بود هر سال پنج درصد به ارقام فوق افزوده شود تا در نهایت جمع مالیات و عوارض دریافتی از تولید کننده داخلی با برند ایرانی به 57 درصد، تولیدکننده داخلی با برند بین المللی تا 97 درصد و واردات به 135 درصد افزایش یابد که به اذعان مسوولان محقق نشد.

موضوع مالیات بر سیگار همواره به محل مناقشه میان مسوولان سلامت کشور با صنایع و تولیدکنندگان مواد دخانی بوده است؛ تولیدکنندگان معتقدند افزایش مالیات سیگار منجر به افزایش قاچاق می شود، اما جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات و مسیولان وزارت بهداشت بارها اعلام کردند که ایران کمترین مالیات را بر محصولات دخانی دارد و معتقدند تجربه سایر کشورها نشان داده که افزایش مالیات منجر به کاهش مصرف دخانیات می شود و ارتباطی با کاهش قاچاق ندارد.

ضرورت حذف سیگار از سبد خانوار

بهزاد ولی زاده –  رییس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت نیز در نشست خبری «هفته ملی بدون دخانیات» در پاسخ به پرسش دیجیتوهان درباره وضعیت مالیات بر دخانیات گفت: بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی نرخ مالیات محصولات دخانی کشور 25 درصد است که با نرخ جهانی حدود 50 درصد اختلاف دارد. قانون ارزش افزوده محصولات دخانی در سال 1400 تصویب شد و در آن سال نرخ مالیات 25 درصدی برای سیگارهای ایرانی و 40 درصدی سیگارهای تولیدی با برند خارجی در نظر گرفته شد. بر اساس قانون مالیات محصولات دخانی، میزان مالیات محصولات دخانی باید به میزان 5 درصد در هر سال افزایش یابد؛ اما این موضوع اتفاق نیفتاده است. موضوع مالیات محصولات دخانی وارد برنامه هفتم شده به نحوی که نرخ مالیات 15 درصدی برای سیگارهای ایرانی و 25 درصدی برای سیگارهای تولیدی برند خارجی و نرخ 50 درصدی برای سیگارهای وارداتی در نظر گرفته شده است. نرخ مالیات 75 درصدی بر خرده فروشی نیز باید در قانون برنامه هفتم توسعه لحاظ شود و سیستم مالیاتی به نحوی باشد که مالیات بر خرده فروشی لحاظ شود.

ولی زاده با بیان اینکه متاسفانه دخانیات در سبد خانوار تعریف شده، افزود: لازم است سیگار به عنوان کالایی آسیب رسان از سبد خانوار حذف شود. مالیات 15 درصدی سیگار با نشان ایرانی باید افزایش یابد. امیدواریم با اجرای مکانیزه کردن مراکز فروش به سیستم مالیاتی کشور شاهد کاهش عرضه این محصولات باشیم. در حال حاضر، نرخ مالیاتی سیگار به صورت درصدی است و مصرف کننده نهایی آن را پرداخت می کند. در حالی که باید تولید کننده مالیات سیگار را پرداخت کند.

سیگار و بارسنگین هزینه های درمانی 

به طور کلی هزینه مصرف سیگار از جهات مختلف بسیار زیاد است. قیمت یک پاکت سیگار بسته به برند و نوع آن متغیر است، اما معمولا قیمت هر پاکت سیگار حدود 30 تا  80 هزارتومان است. سیگار علاوه بر هزینه اقتصادی، هزینه های دیگری مانند هزینه های درمان بیماری های مرتبط با سیگار، هزینه های دندانپزشکی و دیگر هزینه ها تحمیل می کند. به طور کلی، مصرف سیگار هزینه های اقتصادی، اجتماعی و سلامتی قابل توجهی را برای افراد سیگاری به همراه دارد.

در همین رابطه دکتر جعفر جندقی،  رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در نشست خبری «هفته ملی بدون دخانیات» درباره هزینه های ناشی از مصرف دخانیات گفت: 136 تریلیون ریال هزینه های مستقیم تحمیل شده به حوزه سلامت برای درمان بیماری ها به دلیل مصرف دخانیات گزارش شده است. همچنین 226 تریلیون ریال خسارات برآورد شده بابت مرگ زود هنگام مصرف کنندگان دخانیات گزارش شده است؛ به نحوی که بیش از 50 درصد مرگ های منتسب زیر سن 70 سال به دلیل مصرف دخانیات رخ می دهد.

پایان خبر دیجیتوهان