کلید موفقیت در توسعه علوم پایه چیست؟ 

نژادابراهیمی به دیجیتوهان پاسخ داد؛

صمدنژاد ابراهیمی، مدیر کل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم در گفت‌وگو با خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری دیجیتوهان، درباره لزوم بازطراحی رشته‌های علوم پایه اظهار کرد: رشته‌های علوم پایه به طور مداوم نیازمند بازطراحی و به‌روزرسانی هستند. این بازطراحی باید با توجه به پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی و نیاز‌های جامعه و بازار کار صورت گیرد. از آنجا که علم به سرعت در حال پیشرفت است، برنامه‌های آموزشی باید تطابق بیشتری با نیاز‌های روز پیدا کنند. برخی از این تغییرات می‌تواند مربوط به افزودن مهارت‌های عملی، توسعه دروس میان‌رشته‌ای، و توجه بیشتر به فناوری‌های نوین باشد.

نژاد ابراهیمی درباره افزودن مهارت‌های عملی در دروس علوم پایه اظهار کرد: تاکید بیشتر بر مهارت‌های عملی و کاربردی، به دانشجویان کمک می‌کند تا بتوانند دانش خود را در محیط‌های واقعی به کار بگیرند. این موضوع شامل افزایش آزمایشگاه‌ها، پروژه‌های تحقیقاتی بنیادی و همچنین توجه به کاربردی کردن بخشی از تحقیقات و همکاری با صنایع مرتبط است.

وی درباره توسعه دروس میان‌رشته‌ای، گفت: علوم پایه بخش بنیادین علم است و عدم توجه به توسعه آن مشکلاتی را در مسیر توسعه علم برای کشور ایجاد خواهد کرد، بسیاری از مسائل مدرن نیاز به رویکرد‌های میان‌رشته‌ای دارند. بنابراین، ادغام دروس از حوزه‌های مختلف مانند فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و ریاضیات می‌تواند به دانشجویان کمک کند تا با دیدگاه جامع‌تری به مسائل نگاه کنند.

فناوری‌های نوظهور؛ کمک کننده دانشجو در مواجهه با چالش‌های جدید 

کمبود انگیزه‌های مالی، حمایت‌های محدود پژوهشی، فرسودگی تجهیزات آزمایشگاهیو عدم تطابق کامل با نیاز‌های بازار کار، می‌توانند تهدیدی برای جذب دانشجویان جدید به رشته‌های علوم پایه باشند

مدیر کل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم درباره توجه به فناوری‌های نوین در علوم پایه گفت: علوم پایه باید همگام با پیشرفت‌های تکنولوژیکی پیش رود. افزودن دروس و پروژه‌های مرتبط با فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و علم داده می‌تواند دانشجویان را برای مواجهه با چالش‌های جدید آماده کند.

وی درباره تطابق نیاز‌های جامعه با بازار کار در برنامه‌های درسی رشته‌های علوم پایه بیان کرد: برنامه‌های آموزشی باید با نیاز‌های فعلی و آینده بازار کار تطابق داشته باشند. این می‌تواند شامل همکاری نزدیک با صنایع و شرکت‌ها، برگزاری دوره‌های مهارتی و ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان دانشگاه‌ها و بازار کار باشد. 

توانمند شدن پژوهشگران با پژوهش محور شدن برنامه‌های آموزشی

نژاد ابراهیمی اضافه کرد: برای تربیت پژوهشگران توانمند، باید برنامه‌های آموزشی به سمت پژوهش‌محور شدن سوق داده شود. این شامل ارائه فرصت‌های بیشتر برای مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی، افزایش تعاملات بین‌المللی و دسترسی به منابع پژوهشی پیشرفته است.

مدیر کل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم با بیان اینکه در هر گونه بازطراحی و به‌روزرسانی رشته‌های علوم پایه، حفظ و تقویت تحقیقات بنیادی و توجه به حرکت در مرز‌های دانش اهمیت بسیار بالایی دارد؛ تاکید کرد: تحقیقات بنیادی نقش حیاتی در پیشبرد علم و فناوری ایفا می‌کنند و بسیاری از نوآوری‌ها و کشفیات از این نوع تحقیقات ناشی می‌شوند. حفظ تعادل بین تحقیقات بنیادی و به‌روزرسانی برنامه‌های آموزشی با تمرکز بر نیاز‌های جامعه و فناوری‌های نوین، کلید موفقیت در رشد و توسعه علوم پایه است. این تعادل به جامعه علمی کمک می‌کند تا هم در مرز‌های دانش حرکت کند و هم بتواند به حل مسائل عملی و کاربردی در دنیای واقعی کمک کند. 

افزودن دروس و پروژه‌های مرتبط با فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی و علم داده می‌تواند دانشجویان را برای مواجهه با چالش‌های جدید آماده کند

نژاد ابراهیمی درباره آسیب شناسی دلیل کاهش آمار داوطلبان رشته‌های علوم پایه گفت: کاهش آمار داوطلبان رشته‌های علوم پایه به دلایلی، چون عدم ارتباط مستقیم با بازار کار، سختی دروس، فشار‌های اقتصادی و کمبود آگاهی از اهمیت علوم پایه برمی‌گردد. نبود چشم‌انداز روشن شغلی و حمایت‌های مالی محدود نیز موجب کاهش انگیزه برای ادامه تحصیل در این رشته‌ها شده است.

وی با اشاره به اینکه آیا ارگان یا مرکزی یا نهاد خاصی باید دانشجویان را به علوم پایه تشویق کند؟، افزود: وزارت علوم، صنایع و رسانه‌ها نقش کلیدی در تشویق دانشجویان به علوم پایه دارند. وزارت علوم با ارائه بورس‌ها و سیاست‌گذاری‌های حمایتی، صنایع با ایجاد فرصت‌های شغلی و پژوهشی، و رسانه‌ها با افزایش آگاهی عمومی می‌توانند به جذب داوطلبان کمک کنند.

راهکار تشویق دانشجو به سمت علوم پایه

نژاد ابراهیمی درباره راهکار تشویق داوطلبان به رشته‌های علوم پایه گفت: راهکار‌هایی مانند ارتقای آگاهی، ایجاد ارتباط با بازار کار، ارائه بورسیه‌ها و بهبود کیفیت آموزش از جمله اقدامات موثر برای تشویق دانشجویان به رشته‌های علوم پایه است. همچنین، تسهیل مسیر‌های ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر و تقویت حمایت‌های مالی و پژوهشی می‌تواند به افزایش تمایل دانشجویان به این رشته‌ها منجر شود. این اقدامات می‌توانند به بهبود جایگاه علوم پایه در جامعه و توسعه علمی کشور کمک کنند.

کاهش آمار تعداد داوطلبان رشته‌های علوم پایه نسبت به سایر رشته‌های مهندسی، پزشکی و علوم انسانی

مدیر کل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم در پاسخ به این سوال که هم اکنون وضعیت ورود دانشجویان علوم پایه به دانشگاه‌های ایرانی چگونه است؟، اظهار کرد: در سال‌های اخیر، آمار ورود دانشجویان به رشته‌های علوم پایه در دانشگاه‌های ایران کاهش یافته است. براساس گزارش‌های موجود، تعداد داوطلبان رشته‌های علوم پایه نسبت به سایر رشته‌ها مانند مهندسی، پزشکی و علوم انسانی کمتر بوده و این کاهش در برخی از رشته‌های خاص مانند فیزیک و ریاضی بیشتر به چشم می‌خورد. این روند کاهشی به دلیل عواملی مانند نگرانی از آینده شغلی و درآمدزایی کمتر این رشته‌ها در مقایسه با رشته‌های دیگر بوده است.

نژاد ابراهیمی درباره ورود دانشجویان به رشته‌های علوم پایه در «آینده» و اینکه آیا خطری در حال تهدید است؟، ادامه داد: اگر شرایط کنونی ادامه یابد، ممکن است این روند کاهشی در آینده نیز ادامه پیدا کند. کمبود انگیزه‌های مالی، حمایت‌های محدود پژوهشی، فرسودگی تجهیزات آزمایشگاهیو عدم تطابق کامل با نیاز‌های بازار کار، می‌توانند تهدیدی برای جذب دانشجویان جدید به این رشته‌ها باشد. اگرچه وزارت علوم اقداماتی مانند ارائه بورسیه‌ها و تسهیلات آموزشی و پژوهشی را در دستور کار دارد، اما برای جلوگیری از افت بیشتر، نیاز به تغییرات گسترده‌تری در نحوه تدریس، ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر و افزایش آگاهی عمومی از اهمیت علوم پایه احساس می‌شود. اگر اقدامات لازم به موقع صورت نگیرد، کاهش ورود دانشجویان به این رشته‌ها می‌تواند به کاهش تولید علم و تضعیف بنیان‌های علمی کشور منجر شود که این مسئله در بلندمدت برای توسعه علمی و فناوری کشور تهدید محسوب می‌شود.