نمونه لایحه دفاعیه اعسار از پرداخت محکوم به

لایحه دفاعیه اعسار از پرداخت محکوم به، ابزاری حقوقی برای افرادی است که با وجود محکومیت مالی، توانایی پرداخت کامل یا یکجای دین خود را ندارند. این لایحه می تواند مسیر قانونی را برای تقسیط بدهی هموار کند و به محکوم علیه فرصت بدهد تا بدون فشار مالی غیرقابل تحمل، تعهدات خود را ایفا کند.

در نظام حقوقی هر کشوری، زمانی که شخصی به پرداخت مبلغی محکوم می شود، انتظار می رود که آن را بپردازد. با این حال، گاهی اوقات شرایط زندگی به گونه ای پیش می رود که توانایی مالی فرد برای ادای دین، حتی پس از صدور حکم دادگاه، از بین می رود یا هرگز وجود نداشته است. در چنین وضعیتی، مفهوم «اعسار از پرداخت محکوم به» مطرح می شود که راه نجاتی قانونی برای مدیون و چالش حقوقی جدیدی برای طلبکار به شمار می رود. تنظیم یک لایحه دفاعیه قوی و مستدل در این پرونده ها، برای هر دو طرف دعوا حیاتی است. این راهنما با هدف ارائه ی توضیحات حقوقی دقیق، نکات کلیدی و نمونه های عملی لایحه های مربوطه، به تمامی اشخاص درگیر با این موضوع یاری می رساند تا با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود، بهترین استراتژی را در دادگاه اتخاذ کنند. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف دعوای اعسار از پرداخت محکوم به پرداخته می شود؛ از تعریف و مبانی قانونی گرفته تا نکات عملی در تنظیم دادخواست اعسار، لایحه دفاعی طلبکار و لایحه تجدیدنظرخواهی مدیون. همچنین، نمونه های کاربردی از این لوایح برای استفاده ی آسان تر ارائه خواهد شد.

۱. اعسار از پرداخت محکوم به چیست؟ مبانی حقوقی و تعاریف کلیدی

موضوع اعسار از پرداخت محکوم به، یکی از پرونده های رایج در محاکم قضایی است که بار مالی سنگینی را از دوش بسیاری از افراد برمی دارد و عدالت را در شرایط خاص مالی جاری می سازد. درک صحیح مبانی حقوقی و تعاریف کلیدی این مفهوم برای هر دو طرف دعوا، یعنی مدیون و طلبکار، ضروری است.

۱.۱. تعریف اعسار و معسر: تبیین ناتوانی مالی

بر اساس ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، معسر به فردی گفته می شود که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، توانایی پرداخت بدهی های خود را نداشته باشد، یا اینکه به اموال خود دسترسی نداشته باشد. این تعریف، پایه و اساس ادعای اعسار را تشکیل می دهد. در رویه قضایی ایران، بیشتر تمرکز بر اعسار نسبی است؛ به این معنا که فرد ممکن است توانایی پرداخت کامل و یکجای دین را نداشته باشد، اما بتواند آن را به صورت اقساطی پرداخت کند. به این ترتیب، هدف اصلی اعسار از پرداخت محکوم به، معافیت مطلق از پرداخت نیست، بلکه فراهم آوردن شرایطی منطقی و عادلانه برای ایفای تعهدات مالی است که محکوم علیه از عهده آن برمی آید.

۱.۲. انواع اعسار: از هزینه دادرسی تا محکوم به

اعسار به طور کلی به دو نوع تقسیم می شود:

• اعسار از هزینه دادرسی: این نوع اعسار زمانی مطرح می شود که فرد برای پیگیری حقوقی خود در دادگاه، از پرداخت هزینه های دادرسی ناتوان باشد. با اثبات اعسار، فرد موقتاً از پرداخت این هزینه ها معاف می شود تا بتواند به پرونده خود رسیدگی کند.
• اعسار از پرداخت محکوم به: این نوع اعسار که موضوع اصلی این مقاله است، به موردی اشاره دارد که شخصی به موجب حکم قطعی دادگاه، محکوم به پرداخت مبلغی به دیگری شده، اما توانایی پرداخت آن را به صورت کامل یا یکجا ندارد. دادگاه در صورت اثبات اعسار، می تواند حکم به تقسیط محکوم به صادر کند.

۱.۳. مستثنیات دین: اموالی که قابل توقیف نیستند

ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، به تفصیل به مواردی اشاره دارد که به عنوان مستثنیات دین شناخته می شوند و تحت هیچ شرایطی نمی توان برای وصول دین آنها را توقیف کرد. این موارد برای حفظ حداقل استاندارد زندگی مدیون و افراد تحت تکفل او ضروری هستند:

1. منزل مسکونی: منزلی که عرفاً در شأن محکوم علیه و خانواده او در حالت اعسار باشد. تعیین شأن عرفی نیازمند بررسی دقیق وضعیت اجتماعی و اقتصادی فرد است. اگر منزل بیش از شأن باشد و مال دیگری در دسترس نباشد، امکان فروش مازاد آن وجود دارد.
2. اثاثیه مورد نیاز زندگی: وسایلی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
3. آذوقه موجود: به مقدار احتیاج محکوم علیه و خانواده اش برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
4. کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی: برای اهل علم و تحقیق، متناسب با شأن آنها.
5. وسایل و ابزار کار: ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
6. تلفن مورد نیاز مدیون.
7. مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود: به شرطی که پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

شناسایی دقیق مستثنیات دین از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا امکان سوءاستفاده از آن وجود دارد و از سوی دیگر، حقوق اولیه مدیون را حفظ می کند. دادگاه با بررسی این موارد، تشخیص می دهد که کدام یک از اموال فرد، جزء این دسته قرار می گیرند و قابل توقیف برای پرداخت دین نیستند.

درک کامل مفهوم اعسار و مستثنیات دین نه تنها برای مدیون جهت تنظیم دفاعیه مؤثر، بلکه برای طلبکار نیز جهت شناسایی اموال قابل توقیف و اعتراض به دادخواست اعسار، حیاتی است.

۲. تفاوت اساسی اعسار با ورشکستگی: مرزهای حقوقی مهم برای تاجر و غیرتاجر

در نظام حقوقی ایران، ناتوانی مالی افراد و اشخاص حقوقی در پرداخت بدهی هایشان، به دو شیوه کاملاً متفاوت رسیدگی می شود: اعسار و ورشکستگی. تشخیص صحیح این دو مفهوم و مورد کاربرد هر یک، از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا اشتباه در این زمینه می تواند منجر به رد شدن دعوا و تحمیل خسارات بیشتر به طرفین شود. این دو مفهوم گرچه در نگاه اول مشابه به نظر می رسند، اما تفاوت های ماهوی و شکلی عمده ای دارند.

۲.۱. تعریف ورشکستگی و موارد کاربرد آن: مفهوم تاجر در قانون تجارت

ورشکستگی یک وضعیت حقوقی است که صرفاً برای تجار (چه حقیقی و چه حقوقی) و اشخاص حقوقی (مانند شرکت ها) قابل طرح و اثبات است. بر اساس ماده ۱۵ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، دادخواست اعسار از سوی تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی شود و این افراد در صورت ادعای ناتوانی مالی، باید رسیدگی به امر ورشکستگی خود را درخواست کنند. قانون تجارت، تاجر را به کسی تعریف می کند که شغل معمولی خود را معاملات تجارتی قرار دهد. معاملات تجارتی شامل مواردی از قبیل خرید و فروش اموال منقول به قصد انتفاع، تصدی به حمل و نقل، دلالی، صرافی، بانکداری، تأسیس کارخانه و … می شود. اگر فردی بر اساس تعریف قانون تجارت، تاجر محسوب شود، حتی اگر بدهکار باشد و نتواند بدهی هایش را بپردازد، نمی تواند ادعای اعسار کند و مسیر حقوقی او صرفاً از طریق ورشکستگی پیگیری خواهد شد.

۲.۲. عواقب حقوقی اشتباه در تشخیص: پیامدهای جدی برای طرفین

عدم تشخیص صحیح تاجر بودن یا غیرتاجر بودن مدیون، پیامدهای جدی در پی دارد. مهم ترین عواقب آن عبارتند از:

• رد دادخواست اعسار: اگر فردی که تاجر محسوب می شود، دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به را مطرح کند، دادگاه بدون اخطار به او، قرار رد دادخواست را صادر خواهد کرد. این امر نه تنها موجب اتلاف وقت و هزینه می شود، بلکه فرد را در وضعیت دشوارتری قرار می دهد و فرصت قانونی او را برای حل و فصل مشکلات مالی از بین می برد.
• لزوم درخواست رسیدگی به امر ورشکستگی: در صورتی که مدیون تاجر باشد و ادعای ناتوانی مالی کند، راه صحیح و قانونی برای او، درخواست ورشکستگی است. فرآیند ورشکستگی بسیار پیچیده تر از اعسار بوده و مستلزم رعایت تشریفات خاص و معرفی مدیر تصفیه است. در این فرآیند، تمام دارایی های تاجر ورشکسته تحت کنترل قرار می گیرد تا بین طلبکاران تقسیم شود.

بنابراین، برای جلوگیری از مشکلات حقوقی و اتلاف منابع، ضروری است که پیش از هر اقدامی، وضعیت حقوقی مدیون از حیث تاجر بودن یا نبودن به دقت مورد بررسی قرار گیرد. این تفکیک، خط تمایز مهمی در مسیر پیگیری مطالبات و دفاع از حقوق مالی افراد و اشخاص حقوقی ایجاد می کند.

۳. دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (اولین اقدام مدیون): شرایط، مدارک و روند

زمانی که فردی به پرداخت محکوم به محکوم می شود و خود را از ادای دین ناتوان می بیند، نخستین گام حقوقی برای او، تنظیم و تقدیم دادخواست اعسار است. این دادخواست باید با رعایت شرایط قانونی و پیوست مدارک ضروری تنظیم شود تا شانس موفقیت آن افزایش یابد. در این بخش، به جزئیات مربوط به این فرآیند مهم پرداخته می شود.

۳.۱. شرایط قانونی طرح دادخواست اعسار: مهلت و دادگاه صالح

برای طرح دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به، مدیون باید به دو شرط اساسی توجه کند:

• مهلت قانونی: بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و تبصره ماده ۱۲ آیین نامه این قانون، مدیون مکلف است دادخواست اعسار خود را ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ اجراییه به دادگاه صالح تقدیم کند. عدم رعایت این مهلت می تواند عواقب حقوقی در پی داشته باشد، از جمله امکان بازداشت مدیون تا زمان تعیین تکلیف نهایی.
• دادگاه صالح: دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به دادخواست اعسار را دارد، عموماً همان دادگاه صادرکننده اجراییه یا دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی است که حکم محکومیت مالی را صادر کرده است.

۳.۲. مدارک و مستندات ضروری: از فهرست اموال تا گردش حساب

اثبات اعسار بر عهده مدعی اعسار (مدیون) است و او باید مدارک و مستندات کافی برای اثبات ناتوانی مالی خود به دادگاه ارائه دهد. بر اساس ماده ۸ و ۱۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، این مدارک شامل موارد زیر است:

• فهرست کامل اموال: شامل کلیه اموال منقول و غیرمنقول (مانند خودرو، سهام، اوراق بهادار و …) و همچنین هر نوع تغییر در اموال مذکور از یک سال قبل از طرح دعوی اعسار. این فهرست باید به طور مشروح ارائه شود.
• گزارش گردش حساب بانکی: محکوم علیه باید مشخصات دقیق کلیه حساب های خود در بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی، به همراه گردش حساب آنها را ارائه دهد.
• لیست کلیه اموالی که نزد اشخاص ثالث دارد: از جمله مطالبات از دیگران.
• استشهادیه شهود: حداقل دو نفر شاهد باید استشهادیه کتبی را امضا کنند. این استشهادیه باید شرایط مقرر در ماده ۹ قانون را داشته باشد.
• سایر اسناد اثبات کننده عدم توانایی مالی: مانند گواهی اشتغال به کار با حقوق و مزایای مشخص، اسناد مربوط به بیماری های پرهزینه، اجاره نامه ملک مسکونی، فیش های آب، برق، گاز و تلفن برای نشان دادن هزینه های جاری زندگی.

۳.۳. نقش شهود در اثبات اعسار: جزئیات مهم برای استشهادیه

شهود نقش حیاتی در اثبات اعسار دارند. ماده ۹ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، شرایط دقیق شهادت شهود را مشخص کرده است:

• شناخت کافی از مدیون: شهود باید تصریح کنند که با مدیون به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت وی اطلاع کافی داشته باشند، معاشرت داشته اند.
• اطلاع از هویت و شغل مدیون: هویت، شغل، میزان درآمد و نحوه قانونی امرار معاش مدیون باید توسط شهود در استشهادیه قید شود.
• تأیید عدم دارایی مازاد: مهم تر از همه، شهود باید تأیید کنند که مدیون افزون بر مستثنیات دین، هیچ مال قابل دسترسی دیگری ندارد که بتواند به وسیله آن دین خود را بپردازد.

تنظیم دقیق استشهادیه و توجه به این نکات، از سوءاستفاده های احتمالی جلوگیری می کند و به قاضی در تشخیص واقعیت کمک شایانی می رساند. نقص در استشهادیه می تواند به رد دادخواست اعسار منجر شود.

۳.۴. روند رسیدگی به دادخواست اعسار: جلسه رسیدگی تا صدور رأی

پس از تقدیم دادخواست اعسار و تکمیل مدارک، روند رسیدگی به شرح زیر است:

1. تشکیل جلسه رسیدگی: دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به دعوای اعسار تشکیل می دهد و از محکوم له (طلبکار) نیز برای حضور در این جلسه و ارائه دفاعیات دعوت به عمل می آورد.
2. تحقیق از شهود: در جلسه رسیدگی، قاضی از شهود معرفی شده توسط مدیون تحقیق می کند و صحت و سقم اظهارات آنها را می سنجد.
3. بررسی مدارک و مستندات: دادگاه کلیه مدارک ارائه شده، از جمله لیست اموال، گردش حساب و سایر اسناد را بررسی می کند.
4. صدور رأی: پس از بررسی های لازم، دادگاه در صورتی که اعسار مدیون را احراز کند، حکم به اعسار و معمولاً تقسیط محکوم به صادر می کند. در غیر این صورت، دادخواست اعسار رد خواهد شد.

در این مرحله، مدیون باید با جدیت کامل مراحل را پیگیری کرده و برای دفاع از خود آماده باشد. حضور فعال و ارائه توضیحات شفاف و مستدل می تواند تأثیر بسزایی در نتیجه پرونده داشته باشد.

۴. نمونه لایحه دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به (فرمی برای مدیون)

برای فردی که خود را در وضعیت اعسار می بیند، تنظیم یک لایحه دادخواست اعسار قوی و دقیق، اولین گام برای رهایی از فشار مالی ناشی از محکومیت است. این لایحه باید با نهایت دقت و توجه به جزئیات قانونی تهیه شود تا شانس پذیرش آن توسط دادگاه افزایش یابد.

۴.۱. نکات کلیدی در تنظیم دادخواست: از صراحت تا معرفی شهود

در زمان تنظیم دادخواست اعسار، رعایت نکات زیر ضروری است:

• صراحت در بیان عدم توانایی مالی: به وضوح و بدون ابهام بیان شود که مدیون قادر به پرداخت یکجای محکوم به نیست.
• ارائه دلایل و مستندات محکم: صرف ادعا کافی نیست. تمامی دلایل، از جمله وضعیت شغلی، درآمد، هزینه های زندگی، بدهی های دیگر و صورت کامل اموال باید با مدارک معتبر (مانند فیش حقوقی، گزارش بانکی، اجاره نامه) پشتیبانی شوند.
• معرفی دقیق شهود و توضیحات لازم در استشهادیه: اطلاعات هویتی کامل شهود، میزان شناخت آنها از مدیون، و تصریح به عدم وجود اموال دیگر نزد مدیون (غیر از مستثنیات دین) در استشهادیه الزامی است.
• درخواست تقسیط محکوم به: به جای درخواست معافیت کامل، تقسیط بدهی به نحوی که متناسب با توان مالی فرد باشد، درخواست شود.

۴.۲. متن کامل نمونه دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به:

ریاست محترم شعبه محترم [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه، مثلاً عمومی حقوقی شهرستان تهران]

با سلام و احترام

موضوع: دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به و تقاضای تقسیط آن

خواهان: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، آدرس و شماره تماس خواهان (مدیون)]

خوانده: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، آدرس و شماره تماس خوانده (طلبکار)]

خواسته: صدور حکم بر اعسار اینجانب از پرداخت یکجای مبلغ [مبلغ محکوم به] ریال بابت [موضوع محکومیت، مثلاً وجه چک، مهریه، خسارت] و تقسیط آن به میزان [مبلغ پیش قسط] ریال به عنوان پیش قسط و [مبلغ اقساط ماهانه] ریال در اقساط ماهانه.

دلایل و منضمات:

1. کپی مصدق دادنامه شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه] مورخ [تاریخ دادنامه]
2. کپی مصدق اجرائیه شماره [شماره اجرائیه] مورخ [تاریخ اجرائیه]
3. استشهادیه محلی به تأیید [تعداد] نفر شاهد (پیوست شماره ۱)
4. فهرست کامل کلیه اموال و دارایی های اینجانب (منقول و غیرمنقول) به همراه گردش حساب بانکی (پیوست شماره ۲)
5. گواهی حقوقی و مدارک مربوط به هزینه های زندگی (پیوست شماره ۳)

شرح دادخواست:

احتراماً به استحضار عالی می رساند که اینجانب به موجب دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه]، محکوم به پرداخت مبلغ [مبلغ محکوم به] ریال در حق آقای/خانم [نام خوانده] گردیده ام. اجراییه این حکم نیز به شماره [شماره اجرائیه] در تاریخ [تاریخ ابلاغ اجرائیه] به اینجانب ابلاغ شده است.

با کمال تأسف و احترام، به دلیل [توضیح کامل دلایل عدم توانایی مالی، مثلاً از دست دادن شغل، ورشکستگی، بیماری، مسئولیت نگهداری از افراد تحت تکفل، عدم دسترسی به اموال و…]، اینجانب در حال حاضر قادر به پرداخت یکجای مبلغ محکوم به مذکور نمی باشم. تمام تلاش هایم برای تأمین این مبلغ بی نتیجه مانده است و تنها دارایی های بنده، شامل مستثنیات دین بوده که فهرست کامل آن به همراه گردش حساب های بانکی و مدارک مربوط به هزینه های جاری زندگی، جهت استحضار و بررسی های لازم تقدیم حضور می گردد. همانطور که از مدارک پیوست و استشهادیه شهود محلی نیز مستفاد می گردد، اینجانب هیچ مال دیگری به جز مستثنیات دین در اختیار نداشته و با حداقل درآمد امرار معاش می نمایم. با توجه به حقوق ماهیانه/درآمد متوسط [مبلغ درآمد] ریال و هزینه های جاری زندگی و مسئولیت تکفل [تعداد] نفر از اعضای خانواده، حداکثر توانایی پرداخت اینجانب، مبلغ [مبلغ پیش قسط] ریال به عنوان پیش قسط و مبلغ [مبلغ اقساط ماهانه] ریال در اقساط ماهانه می باشد.

لذا، با استناد به ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و با توجه به عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای دین، از آن مقام محترم قضایی استدعای رسیدگی و صدور حکم شایسته مبنی بر اعسار اینجانب و تقسیط محکوم به فوق الذکر را دارم.

با تشکر و احترام فراوان

[امضاء خواهان] [تاریخ]

۴.۳. لینک دانلود فرم Word و PDF:

شایان ذکر است که نمونه های آماده این دادخواست، در فرمت های Word و PDF، جهت سهولت در استفاده و ویرایش، معمولاً از طریق منابع حقوقی معتبر قابل دانلود هستند و به افراد کمک می کنند تا با چارچوبی استاندارد، لایحه دفاعی خود را تنظیم کنند.

۵. نمونه لایحه پاسخ به دعوای اعسار از پرداخت محکوم به (دفاع طلبکار)

در مقابل دادخواست اعسار مدیون، طلبکار نیز حق دفاع و اعتراض دارد. ممکن است طلبکار معتقد باشد که مدیون واقعاً معسر نیست و با تظاهر به ناتوانی مالی، قصد فرار از پرداخت دین را دارد. در این شرایط، تنظیم یک لایحه قوی برای پاسخ به دعوای اعسار، از اهمیت حیاتی برخوردار است تا حقوق طلبکار پایمال نشود.

۵.۱. موارد اعتراض طلبکار به دادخواست اعسار: از ایرادات شکلی تا ماهوی

طلبکار می تواند به دلایل مختلفی به دادخواست اعسار مدیون اعتراض کند. این اعتراضات معمولاً به دو دسته کلی شکلی و ماهوی تقسیم می شوند:

• ایرادات شکلی: این ایرادات مربوط به عدم رعایت تشریفات قانونی در تقدیم دادخواست اعسار است.
  • عدم ارائه لیست کامل اموال: مدیون باید فهرست جامع و دقیقی از تمامی اموال منقول و غیرمنقول خود، از جمله حساب های بانکی، ارائه دهد. اگر این فهرست ناقص باشد، طلبکار می تواند به آن اعتراض کند (ماده ۸ و ۱۳ قانون).
  • نقص در استشهادیه شهود: شهود باید شرایط خاصی را دارا باشند و اظهاراتشان در استشهادیه باید شامل جزئیات مقرر در ماده ۹ قانون باشد. هرگونه ابهام یا نقص در این خصوص، می تواند مورد اعتراض قرار گیرد.
  • عدم رعایت مهلت قانونی: اگر دادخواست اعسار خارج از مهلت یک ماهه از تاریخ ابلاغ اجراییه تقدیم شده باشد، طلبکار می تواند به آن اعتراض کند.
• ایرادات ماهوی: این ایرادات به اصل ادعای اعسار مدیون و توانایی مالی او مربوط می شود.
  • اثبات تمکن مالی مدیون: طلبکار می تواند با ارائه مدارکی مانند گردش حساب بانکی بالا، مالکیت اموال غیر اعلامی (مانند خودرو، املاک دیگر، سهام)، شغل پردرآمد یا هر منبع درآمد دیگری، ثابت کند که مدیون توانایی مالی دارد و ادعای اعسار او خلاف واقع است.
  • تاجر بودن مدیون: همانطور که قبلاً اشاره شد، اگر مدیون بر اساس قانون تجارت، تاجر محسوب شود، نمی تواند دادخواست اعسار دهد. طلبکار می تواند با ارائه مدارکی مبنی بر تاجر بودن مدیون (مثلاً سند تأسیس شرکت، جواز کسب و …)، به دادگاه تقاضای رد دادخواست اعسار را بدهد (ماده ۱۵ قانون).
  • معاملات صوری: در برخی موارد، مدیون برای فرار از پرداخت دین، اقدام به انجام معاملات صوری (مانند انتقال اموال به نام بستگان) می کند. طلبکار می تواند با اثبات صوری بودن این معاملات، به دادخواست اعسار اعتراض کند و حتی دادخواست ابطال معامله صوری را همزمان مطرح نماید.

۵.۲. نکات مهم برای طلبکار در تنظیم لایحه: جمع آوری شواهد

برای تنظیم یک لایحه دفاعیه مؤثر، طلبکار باید به نکات زیر توجه ویژه ای داشته باشد:

• جمع آوری اطلاعات و مستندات: پیش از تنظیم لایحه، تمام اطلاعات ممکن در مورد اموال، دارایی ها، شغل، و منابع درآمدی مدیون را جمع آوری کنید. این شامل استعلام از بانک ها، ادارات ثبت، سازمان های مرتبط (مانند تأمین اجتماعی، شرکت های خصوصی) و حتی تحقیقات محلی می شود (ماده ۱۹ قانون).
• استفاده از وضعیت سابق مدیون: اگر مدیون قبلاً از وضعیت مالی مناسبی برخوردار بوده، این امر می تواند به عنوان قرینه ای برای عدم اعسار فعلی او تلقی شود، به ویژه اگر در عوض دین، مالی دریافت کرده باشد (ماده ۸ قانون).
• دقت در اشاره به مواد قانونی: برای هر یک از ادعاهای خود، به مواد قانونی مربوطه (مثلاً مواد ۸، ۹، ۱۵، ۱۹ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی یا مواد قانون تجارت) استناد کنید.
• درخواست محکومیت به خسارات: در صورت رد شدن دعوای اعسار مدیون، طلبکار می تواند در همین لایحه، درخواست محکومیت مدعی اعسار به پرداخت خسارات وارده ناشی از طرح دعوای واهی را مطرح کند (ماده ۱۲ قانون).

۵.۳. متن کامل نمونه لایحه پاسخ به دعوای اعسار:

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه، مثلاً عمومی حقوقی شهرستان تهران]

با سلام و احترام

موضوع: لایحه دفاعیه در رد دعوای اعسار از پرداخت محکوم به

خواهان دعوای اعسار: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خواهان اعسار (مدیون اصلی)]

خوانده دعوای اعسار: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده اعسار (طلبکار اصلی)]

شماره پرونده کلاسه: [شماره کلاسه پرونده اعسار]

شماره بایگانی شعبه: [شماره بایگانی شعبه]

شرح لایحه:

احتراماً، اینجانب [نام و نام خانوادگی]، خوانده دعوای اعسار آقای/خانم [نام خواهان اعسار]، در خصوص پرونده کلاسه فوق الذکر، به استحضار عالی می رساند که دادخواست اعسار تقدیمی خواهان محترم، بنا به دلایل شکلی و ماهوی ذیل، فاقد وجاهت قانونی بوده و استدعای صدور حکم بر رد آن مورد تقاضاست:

الف) ایرادات شکلی:

1. عدم رعایت ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی: خواهان محترم در دادخواست اعسار، صورت کامل کلیه اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول خود را که نزد بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری دارند، ارائه نکرده اند. با توجه به تحقیقات اینجانب و استعلام از [نام چند بانک یا مؤسسه مالی]، کاشف به عمل آمد که ایشان دارای حساب های بانکی متعدد با گردش مالی بالا در طی [مدت زمان مشخص] بوده اند، در حالی که در فهرست ارائه شده، به این موارد اشاره ای نشده است.
2. نقص در استشهادیه شهود: استشهادیه تقدیمی به دادگاه، فاقد شرایط مندرج در ماده ۹ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است. شهود محترم علاوه بر عدم تصریح به مدت زمان کافی شناخت از وضعیت معیشتی خواهان، به صراحت بیان نکرده اند که خواهان به جز مستثنیات دین، مال قابل دسترسی دیگری ندارد، بلکه صرفاً به اظهارات عمومی اکتفا کرده اند که فاقد ارزش اثباتی است.

ب) ایرادات ماهوی:

1. توانایی مالی خواهان: بر اساس تحقیقات صورت گرفته و مدارک موجود (در صورت وجود، به مدارک مستند اشاره شود)، خواهان محترم دارای شغل [ذکر شغل] با درآمد ماهیانه مناسب بوده و همچنین مالک پلاک ثبتی [شماره پلاک ثبتی و نشانی ملک] می باشد که در فهرست اموال ایشان ذکر نشده و جزء مستثنیات دین نیز محسوب نمی گردد. این امر به وضوح دلالت بر تمکن مالی ایشان جهت پرداخت محکوم به دارد.
2. تاجر بودن خواهان: با توجه به اینکه خواهان محترم، تصدی به [نوع فعالیت تجاری، مثلاً بنگاه املاک، خرید و فروش کالا و…] را دارند، بر اساس بند [شماره بند] ماده ۲ قانون تجارت و ماده ۵ همین قانون، ایشان تاجر محسوب می شوند. لذا مستند به ماده ۱۵ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، دادخواست اعسار از سوی ایشان قابل پذیرش نیست و باید رسیدگی به امر ورشکستگی خود را درخواست نمایند.
3. سابقه ملائت و معاملات صوری: اینجانب معروض می دارم که خواهان محترم در ازای دین، [توضیح مربوط به دریافت مال یا انجام معامله ای که دلالت بر توانایی مالی دارد] داشته اند. همچنین، برخی معاملات ایشان [به معاملات صوری احتمالی اشاره شود] که به منظور فرار از پرداخت دین صورت گرفته است. (در صورت لزوم، درخواست تحقیق و بررسی بیشتر در این زمینه)

با عنایت به مراتب فوق و عدم احراز شرایط اعسار مطابق با قوانین و مقررات موضوعه، از آن مقام محترم قضایی، تقاضای رد دعوای اعسار خواهان محترم و همچنین محکومیت ایشان به پرداخت خسارات دادرسی و خسارات ناشی از طرح دعوای واهی (مستند به ماده ۱۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی) را دارم.

با تشکر و احترام

[امضاء خوانده (طلبکار)] [تاریخ]

۵.۴. لینک دانلود فرم Word و PDF:

نمونه های آماده این لایحه نیز، در فرمت های Word و PDF، جهت سهولت در استفاده و ویرایش، معمولاً از طریق منابع حقوقی معتبر در دسترس قرار می گیرند تا به طلبکاران در تنظیم یک دفاعیه قوی یاری رسانند.

۶. نمونه لایحه تجدیدنظرخواهی اعسار از پرداخت محکوم به (اعتراض مجدد مدیون)

گاهی اوقات، دادگاه بدوی دادخواست اعسار مدیون را رد می کند یا اقساط تعیین شده به قدری سنگین است که عملاً خارج از توان مالی مدیون قرار می گیرد. در چنین شرایطی، فرصتی قانونی برای مدیون فراهم است تا از طریق تجدیدنظرخواهی، مجدداً وضعیت مالی خود را به دادگاه بالاتر ارائه داده و از حقوق خود دفاع کند. این لایحه تجدیدنظرخواهی، گامی مهم برای دستیابی به حکمی عادلانه تر است.

۶.۱. موارد طرح تجدیدنظرخواهی: بازبینی تصمیمات دادگاه بدوی

مدیون می تواند در دو حالت اصلی اقدام به تجدیدنظرخواهی از رأی صادره در خصوص اعسار کند:

• رد شدن دادخواست اعسار در مرحله بدوی: اگر دادگاه نخستین، ادعای اعسار مدیون را نپذیرفته و حکم به رد دادخواست اعسار صادر کرده باشد، مدیون حق دارد از این رأی تجدیدنظرخواهی کند.
• تعیین اقساط نامناسب و فراتر از توان مالی: در برخی موارد، دادگاه با اعسار موافقت می کند، اما میزان پیش قسط و اقساط ماهانه را به گونه ای تعیین می کند که مدیون عملاً قادر به پرداخت آنها نیست. در این حالت نیز مدیون می تواند از رأی صادره تجدیدنظرخواهی کرده و درخواست تعدیل اقساط را مطرح کند.

۶.۲. نکات کلیدی برای تنظیم لایحه تجدیدنظرخواهی: ارائه دلایل جدید و تغییرات وضعیت

برای تنظیم یک لایحه تجدیدنظرخواهی مؤثر، مدیون باید به نکات زیر توجه داشته باشد:

• تجدید ارائه دلایل عدم توانایی مالی: با تأکید بر مواردی که در مرحله بدوی به خوبی تشریح نشده یا مورد توجه قرار نگرفته اند.
• ارائه مدارک جدید: در صورتی که پس از صدور رأی بدوی، تغییراتی در وضعیت مالی مدیون ایجاد شده (مثلاً از دست دادن شغل، افزایش هزینه های درمانی، اضافه شدن افراد تحت تکفل)، ارائه مدارک جدید بسیار حائز اهمیت است.
• تصریح به میزان توانایی واقعی: به وضوح بیان شود که مدیون بر اساس وضعیت فعلی خود، قادر به پرداخت چه میزان پیش قسط و اقساط ماهانه است. این پیشنهاد باید واقع بینانه و مستند به فیش حقوقی یا سایر مدارک درآمدی باشد.
• اشاره به اشتباهات احتمالی دادگاه بدوی: در صورت اعتقاد به اینکه دادگاه بدوی در تشخیص اعسار یا تعیین اقساط دچار اشتباه شده، به صورت مستدل و با ارجاع به مستندات، این اشتباهات را مطرح کنید.

۶.۳. متن کامل نمونه لایحه تجدیدنظرخواهی اعسار:

ریاست محترم دادگاه تجدیدنظر استان [نام استان]

با سلام و احترام

موضوع: لایحه تجدیدنظرخواهی از دادنامه صادره در خصوص اعسار از پرداخت محکوم به

تجدیدنظرخواه: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، آدرس و شماره تماس تجدیدنظرخواه (مدیون)]

تجدیدنظرخوانده: آقای/خانم [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل، آدرس و شماره تماس تجدیدنظرخوانده (طلبکار)]

شماره پرونده بدوی: [شماره پرونده کلاسه بدوی]

شماره دادنامه بدوی: [شماره دادنامه صادره از دادگاه بدوی]

شرح لایحه:

احتراماً، اینجانب [نام و نام خانوادگی تجدیدنظرخواه]، به موجب دادنامه شماره [شماره دادنامه بدوی] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه بدوی] مورخ [تاریخ دادنامه]، در خصوص دادخواست اعسار از پرداخت مبلغ [مبلغ محکوم به] ریال محکوم به [توضیح رأی بدوی، مثلاً رد دادخواست اعسار یا تعیین اقساط سنگین] شده ام. اینک با تقدیم این لایحه، مراتب اعتراض و تجدیدنظرخواهی خود را نسبت به دادنامه مذکور به استحضار آن عالی مقام می رساند.

دلایل و مستندات تجدیدنظرخواهی:

1. اشتباه در تشخیص وضعیت مالی: با احترام به رأی صادره، به نظر می رسد دادگاه محترم بدوی در تشخیص دقیق وضعیت مالی اینجانب دچار اشتباه شده است. اینجانب دارای [توضیح دقیق شغل و درآمد فعلی، مثلاً کارگر ساده با حقوق ماهیانه ناچیز یا بیکاری به دلیل شرایط بازار و…] هستم. مدارک مربوط به میزان حقوق و هزینه های بالای زندگی (مانند اجاره خانه، هزینه های درمانی و…) که در مرحله بدوی ارائه شد، به درستی مورد توجه قرار نگرفته است.
2. تغییر وضعیت مالی (در صورت وجود): پس از صدور دادنامه بدوی، متأسفانه وضعیت مالی اینجانب [توضیح تغییرات، مثلاً شغل خود را از دست داده ام، هزینه های درمانی همسرم افزایش یافته، یک فرزند دیگر تحت تکفل من قرار گرفته و…]، و این امر توانایی پرداخت پیش قسط و اقساط تعیین شده را از بنده سلب نموده است. مدارک مربوط به این تغییرات [مثلاً گواهی بیکاری، فاکتورهای پزشکی، شناسنامه فرزند] پیوست این لایحه تقدیم می گردد.
3. سنگینی اقساط تعیین شده: (اگر تجدیدنظرخواهی به دلیل سنگینی اقساط است) حتی با فرض پذیرش توانایی پرداخت توسط اینجانب، اقساط تعیین شده [مبلغ اقساط] ریال در ماه، به هیچ وجه با توانایی مالی فعلی و هزینه های حداقلی زندگی اینجانب (که تنها [مبلغ باقی مانده از درآمد پس از کسر هزینه ها] ریال از درآمدم باقی می ماند) همخوانی ندارد. این اقساط عملاً زندگی بنده و خانواده ام را با عسر و حرج شدید مواجه ساخته است. اینجانب تنها قادر به پرداخت مبلغ [مبلغ پیشنهادی برای پیش قسط] ریال به عنوان پیش قسط و مبلغ [مبلغ پیشنهادی برای اقساط ماهانه] ریال در اقساط ماهانه می باشم.
4. معرفی دقیق شهود و مستندات: مجدداً تأکید می شود که شهود اینجانب که در مرحله بدوی معرفی شدند، از وضعیت معیشتی اینجانب کاملاً آگاه بوده و شهادت آنان موید عدم توانایی مالی اینجانب در پرداخت یکجای دین است. لیست اموال و گردش حساب بانکی نیز مؤید همین موضوع است.

لذا، با استناد به مواد قانونی مربوطه در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و قانون آیین دادرسی مدنی، از آن دادگاه محترم تجدیدنظر، تقاضای نقض دادنامه شماره [شماره دادنامه بدوی] و صدور حکم شایسته مبنی بر پذیرش اعسار اینجانب و تقسیط محکوم به به نحوی که متناسب با توان مالی بنده باشد، مورد استدعاست.

با تشکر و احترام فراوان

[امضاء تجدیدنظرخواه] [تاریخ]

۶.۴. لینک دانلود فرم Word و PDF:

برای سهولت در امر تنظیم این لایحه حساس، فرم های آماده در قالب Word و PDF، معمولاً از طریق وب سایت های حقوقی قابل دانلود هستند که می تواند به مدیون در تکمیل دقیق و جامع این سند کمک کند.

۷. نکات حقوقی و راهبردی کلیدی در پرونده های اعسار

پرونده های اعسار، به دلیل پیچیدگی های قانونی و حساسیت های مالی و اجتماعی، نیازمند دقت و ظرافت ویژه ای هستند. آگاهی از نکات حقوقی و راهبردی کلیدی می تواند تفاوت بین موفقیت و شکست در این دعاوی را رقم بزند. هم مدیون و هم طلبکار باید با چشم باز به این پرونده ها نگاه کنند.

• اهمیت شفافیت و صداقت در ارائه اطلاعات مالی:

  چه در جایگاه مدیون و چه در جایگاه طلبکار، اصل صداقت و شفافیت در ارائه اطلاعات مالی از اهمیت بالایی برخوردار است. مدیون باید تمامی اموال، درآمدها و هزینه های خود را بدون کتمان به دادگاه اعلام کند. هرگونه پنهان کاری یا ارائه اطلاعات نادرست می تواند به رد دعوای اعسار و حتی اتهام سوءنیت منجر شود. از سوی دیگر، طلبکار نیز باید با ارائه مستندات دقیق و قابل استناد، توانایی مالی مدیون را به چالش بکشد.

• پیگیری روند پرونده و حضور فعال در جلسات:

  بی توجهی به روند پرونده و عدم حضور در جلسات دادرسی می تواند فرصت های دفاعی را از بین ببرد. هم مدیون و هم طلبکار باید از تمامی جلسات مطلع باشند، در آنها حضور یابند و در صورت لزوم، توضیحات تکمیلی و مدارک جدید را ارائه دهند. پرونده های اعسار اغلب نیازمند بررسی دقیق وضعیت مالی در طول زمان هستند و پیگیری مداوم بسیار مهم است.

• مشاوره با وکیل متخصص پیش از هر اقدام:

  قوانین مربوط به اعسار و ورشکستگی، دارای جزئیات و ظرایف فراوانی هستند. یک وکیل متخصص با تجربه در این زمینه می تواند بهترین استراتژی را برای هر دو طرف دعوا تعیین کند، در تنظیم لوایح کمک کرده و از تضییع حقوق موکل خود جلوگیری نماید. هزینه ای که برای مشاوره و وکالت پرداخت می شود، اغلب در مقایسه با خسارات احتمالی ناشی از یک اقدام حقوقی نادرست، ناچیز است.

• توجه به عواقب رد شدن دعوای اعسار:

  برای مدیون، رد شدن دعوای اعسار می تواند عواقب سنگینی داشته باشد. علاوه بر اینکه مدیون باید کل محکوم به را یکجا پرداخت کند، امکان بازداشت او تا زمان پرداخت دین فراهم می شود (ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی). همچنین، مدیون ممکن است به پرداخت خسارات وارد شده بر طلبکار ناشی از طرح دعوای واهی اعسار نیز محکوم شود (ماده ۱۲ قانون).

• امکان طرح دعوای ابطال معاملات صوری همزمان با دعوای اعسار:

  طلبکاران باید هوشیار باشند. اگر مدیون برای فرار از پرداخت دین، اقدام به انتقال صوری اموال خود به نام بستگان یا افراد دیگر کرده باشد، طلبکار می تواند همزمان با رسیدگی به دعوای اعسار، دادخواستی برای ابطال این معاملات صوری مطرح کند. اثبات صوری بودن این معاملات می تواند به توقیف مجدد اموال و وصول طلب کمک کند.

در هر پرونده حقوقی، خصوصاً اعسار، هیچ چیز به اندازه آگاهی کامل از قوانین و داشتن یک استراتژی دفاعی مستحکم، تعیین کننده نیست. این آگاهی، راه را برای رسیدن به عدالت هموار می سازد.

۸. سوالات متداول

آیا می توان پس از رد شدن دعوای اعسار، مجدداً دادخواست اعسار داد؟

بله، مطابق ماده ۱۵ آیین نامه اجرایی قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، پس از صدور حکم به رد دعوای اعسار از پرداخت محکوم به، تقدیم مجدد دادخواست اعسار مانع از حبس محکوم علیه نخواهد بود، مگر با صدور حکم جدید اعسار. به عبارت دیگر، شما می توانید مجدداً دادخواست اعسار دهید، اما رد شدن اولیه به معنای عدم تعلیق اجرای حکم و احتمال حبس است تا زمانی که حکم اعسار جدیدی صادر شود.

آیا خودروی شخصی جزو مستثنیات دین محسوب می شود؟

خیر، بر اساس رویه قضایی و تفسیر اکثر حقوقدانان از ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، خودروی شخصی، مگر در موارد خاص که برای امرار معاش یا ابزار کار ضروری باشد (مثل راننده های تاکسی)، عموماً جزو مستثنیات دین محسوب نمی شود و قابل توقیف است.

اگر بعد از صدور حکم اعسار، مدیون صاحب مال شود، چه اتفاقی می افتد؟

اگر مدیون پس از صدور حکم اعسار (چه به صورت کامل و چه تقسیط)، صاحب مال یا درآمدی شود که توانایی پرداخت دین را به او بدهد، طلبکار می تواند با اطلاع رسانی به دادگاه و اثبات تمکن مالی جدید مدیون، درخواست لغو حکم اعسار یا تعدیل اقساط را بدهد. مدیون نیز مکلف است تغییر وضعیت مالی خود را به دادگاه اطلاع دهد.

مدت زمان معمول رسیدگی به پرونده اعسار چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده های اعسار بسته به دادگاه، حجم کاری شعبه، تکمیل بودن مدارک و پیچیدگی پرونده متفاوت است. اما به طور معمول، از زمان تقدیم دادخواست تا صدور رأی بدوی، ممکن است بین چند هفته تا چند ماه به طول انجامد. تجدیدنظرخواهی نیز به زمان جداگانه ای نیاز دارد.

چگونه می توان از وضعیت مالی طرف مقابل استعلام گرفت؟

مطابق ماده ۱۹ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مرجع اجراکننده رأی (دادگاه) باید به درخواست محکوم له، به بانک مرکزی دستور دهد که فهرست کلیه حساب های محکوم علیه در بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری را برای توقیف به مرجع مذکور تسلیم کند. همچنین، دادگاه به درخواست محکوم له می تواند به ادارات ثبت محل و شهرداری ها دستور دهد تا اطلاعات ملکی محکوم علیه را اعلام کنند. این حکم در مورد تمامی مراجعی که به هر نحو اطلاعاتی در مورد اموال اشخاص دارند، نیز مجری است.

آیا اعسار از مهریه با اعسار از محکوم به تفاوتی دارد؟

اصول کلی اعسار در هر دو مورد یکسان است، اما اعسار از مهریه به دلیل ماهیت خاص خود (که اغلب در طول زندگی مشترک و با توافق پرداخت می شود) دارای ظرایف و رویه های قضایی خاص خود است. با این حال، مبانی حقوقی (ناتوانی مالی) و نحوه اثبات (لیست اموال، شهود، گردش حساب) در هر دو تقریبا مشابه است.

نتیجه گیری

موضوع اعسار از پرداخت محکوم به، یکی از چالش برانگیزترین و در عین حال حیاتی ترین مباحث حقوقی است که هم مدیون و هم طلبکار را درگیر خود می سازد. در این مقاله، تلاش شد تا با ارائه تعاریف دقیق، مبانی حقوقی، تفاوت های کلیدی با ورشکستگی، و راهنمایی های عملی در خصوص تنظیم لوایح مختلف (دادخواست اعسار، پاسخ به دعوای اعسار و تجدیدنظرخواهی)، مسیری روشن برای درک و پیگیری این پرونده ها ترسیم شود. اهمیت آگاهی حقوقی، دقت در جمع آوری و ارائه مستندات، و شفافیت در طرح ادعاها، ستون های اصلی موفقیت در این دعاوی هستند.

پرونده های اعسار، بیش از هر چیز، نیازمند دانش حقوقی کافی و استراتژی مناسب هستند. استفاده از نمونه لوایح ارائه شده می تواند به عنوان یک چارچوب اولیه عمل کند، اما با توجه به منحصر به فرد بودن هر پرونده و پیچیدگی های احتمالی آن، همواره توصیه می شود که پیش از هر اقدام حقوقی، با یک وکیل متخصص در زمینه دعاوی مالی و اعسار مشورت شود. این مشورت می تواند از بروز اشتباهات پرهزینه جلوگیری کرده و به حفظ حقوق و منافع شما، چه در جایگاه مدیون و چه طلبکار، کمک شایانی کند.