اگر مرد توان پرداخت مهریه نداشته باشد چه میشود

اگر مرد توان پرداخت مهریه نداشته باشد، قانون تمهیدات ویژه ای برای این وضعیت در نظر گرفته است که شامل بررسی توان مالی مرد، امکان تقسیط مهریه، و همچنین راهکارهایی برای زن جهت مطالبه حق خود می شود. این وضعیت به معنای ساقط شدن کامل مهریه نیست، بلکه فرآیندهای قانونی مشخصی را برای مدیریت بدهی مهریه و حقوق هر دو طرف تعیین می کند.

مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح، همواره دغدغه هایی را برای زوجین، چه در زمان عقد و چه در شرایط جدایی، به همراه داشته است. یکی از چالش برانگیزترین این مسائل، عدم توانایی مرد در پرداخت مهریه است. این وضعیت می تواند نگرانی های بسیاری را برای هر دو طرف ایجاد کند؛ زن نگران دریافت حق قانونی خود و مرد نگران پیامدهای حقوقی و مالی ناشی از عدم پرداخت است. در این مقاله، به صورت جامع و به روز، تمامی ابعاد حقوقی، فرآیندهای دادگاهی و اداری، و حقوق و تکالیف هر یک از طرفین در این شرایط را مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مفهوم مهریه و انواع آن

مهریه مالی است که در زمان وقوع عقد نکاح، مرد به همسر خود تعهد پرداخت آن را می دهد. این حق مالی، به محض جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، تمام یا قسمتی از آن را مطالبه کند. مهریه می تواند شامل هر مال دارای ارزش مالی باشد که قابلیت نقل و انتقال دارد، مانند سکه، طلا، املاک، و حتی حقوق مالی دیگر.

مهریه عندالمطالبه: تعاریف و شرایط

مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که زن می تواند به محض جاری شدن عقد نکاح، آن را از همسر خود مطالبه کند. در این نوع مهریه، تمکن مالی مرد شرط پرداخت نیست و او موظف است در صورت درخواست زن، مهریه را بپردازد. اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه عندالمطالبه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار به دادگاه ارائه دهد که در این صورت دادگاه پس از بررسی، حکم به تقسیط مهریه خواهد داد. این نوع مهریه رایج ترین شکل مهریه در ایران است و زن می تواند از طریق دفاتر ثبت و یا دادگاه خانواده برای مطالبه آن اقدام کند.

مهریه عندالاستطاعه: تعاریف و تفاوت ها

برخلاف مهریه عندالمطالبه، در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه مشروط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. اثبات این توانایی مالی بر عهده زن است. در عمل، دریافت مهریه عندالاستطاعه دشواری های بیشتری دارد، زیرا زن باید مدارک و شواهدی دال بر تمکن مالی همسر خود به دادگاه ارائه دهد. در این حالت، حکم جلب برای مرد صادر نمی شود، مگر اینکه زن بتواند توانایی مرد در پرداخت را اثبات کند و مرد از پرداخت امتناع ورزد.

آشنایی با ماهیت مهریه (دین بر عهده مرد)

مهریه، چه عندالمطالبه و چه عندالاستطاعه، به عنوان یک دین بر عهده مرد تلقی می شود. این دین با وقوع عقد نکاح ثابت می گردد و از جمله حقوق مالی زن به شمار می رود. مرد ملزم به پرداخت آن است و عدم توانایی فعلی در پرداخت، به منزله ساقط شدن دین نیست. در واقع، مهریه حق مسلم زن است که می تواند هر زمان آن را مطالبه کند و قانون نیز از این حق حمایت می کند. در طول زندگی مشترک و پس از جدایی، مهریه می تواند به عنوان پشتوانه ای مالی برای زن عمل کند.

وضعیت قانونی عدم توانایی پرداخت مهریه

زمانی که زن مهریه خود را مطالبه می کند و مرد مدعی عدم توانایی پرداخت است، مسیر قانونی مشخصی برای رسیدگی به این ادعا وجود دارد. این فرآیند با اثبات عدم توانایی مرد آغاز می شود و در نهایت به تقسیط مهریه یا لغو حکم جلب منجر می گردد.

اثبات عدم توانایی (اعسار)

اعسار به معنای ناتوانی فرد در پرداخت دیون خود است. در پرونده های مهریه، اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند با طرح دادخواست اعسار، این موضوع را به دادگاه اعلام و از خود رفع مسئولیت کند. قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، به ویژه ماده ۱۸ آن، به تفصیل به شرایط و احکام اعسار می پردازد.

تعریف اعسار و شرایط قانونی آن (ماده 18 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی)

ماده ۱۸ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی بیان می دارد که اگر مدیون (مرد) نتواند بدهی خود (مهریه) را بپردازد، می تواند تقاضای اعسار کند. این تقاضا باید همراه با صورت اموال و دارایی های او باشد. دادگاه پس از بررسی ادعای اعسار و با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد، حکم مناسب را صادر می کند. شرط اصلی پذیرش اعسار، این است که مرد هیچ مالی جز مستثنیات دین (اموالی که از توقیف معاف هستند) نداشته باشد یا دارایی هایش کفاف پرداخت مهریه را ندهد. در صورت اثبات اعسار، مرد از حبس موقت (حکم جلب) معاف می شود و مهریه برای او تقسیط می گردد.

نحوه طرح دادخواست اعسار توسط مرد (مراحل، مدارک مورد نیاز، شهود)

مردی که قصد دارد دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند، باید مراحل زیر را طی کند:

1. تنظیم دادخواست: ابتدا مرد باید دادخواست اعسار را تنظیم کرده و در آن صراحتاً اعلام کند که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد.
2. ضمیمه کردن مدارک: به همراه دادخواست، مرد باید لیستی از تمام اموال منقول و غیرمنقول خود، میزان درآمد، بدهی ها، و تعداد افراد تحت تکفل خود را ارائه دهد. این لیست باید شامل هرگونه فیش حقوقی، گواهی عدم پرداخت چک، و سایر مدارک مالی باشد.
3. معرفی شهود: برای اثبات اعسار، مرد نیاز به معرفی دو شاهد معتبر دارد. این شهود باید از وضعیت مالی مرد آگاه باشند و در دادگاه شهادت دهند که مرد قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست. معمولاً این شهود از همسایگان، دوستان نزدیک یا افرادی انتخاب می شوند که بر اوضاع مالی مرد اشراف کامل دارند.
4. ثبت دادخواست: دادخواست اعسار از طریق دفاتر خدمات قضایی به دادگاه خانواده ارائه می شود.

نقش دادگاه در بررسی ادعای اعسار

دادگاه خانواده پس از دریافت دادخواست اعسار، به دقت به بررسی ادعای مرد می پردازد. این بررسی شامل موارد زیر است:

• تحقیق محلی: ممکن است دادگاه برای راستی آزمایی اظهارات مرد و شهود، دستور تحقیق محلی صادر کند.
• استعلام اموال: دادگاه می تواند از مراجع ذی ربط (مانند اداره ثبت اسناد، بانک ها، پلیس راهور، سازمان بورس) برای شناسایی اموال و دارایی های احتمالی مرد استعلام بگیرد.
• بررسی شهادت شهود: قاضی شهود معرفی شده توسط مرد را احضار کرده و از آن ها در مورد وضعیت مالی مرد شهادت می گیرد.
• ارزیابی مدارک مالی: تمامی مدارک و مستندات ارائه شده توسط مرد مورد بررسی قرار می گیرد تا صحت ادعای اعسار تأیید شود.

چه کسانی می توانند برای اعسار شهادت دهند؟

افرادی می توانند به عنوان شاهد اعسار شهادت دهند که از وضعیت مالی مرد اطلاع کامل و دقیقی داشته باشند. این اشخاص باید ویژگی های زیر را دارا باشند:

• بلوغ و عقل: شاهد باید عاقل و بالغ باشد.
• عدالت: باید در نزد دادگاه به عدالت مشهور باشد و سابقه کذب گویی نداشته باشد.
• عدم نفع: نباید در پرونده ذی نفع باشد یا با مرد رابطه خویشاوندی درجه یک (پدر، مادر، فرزند) داشته باشد که ممکن است منجر به جانب داری شود.
• اطلاع کافی: باید به طور ملموس از وضعیت درآمد و دارایی های مرد آگاه باشد و بتواند شهادت مستدل و محکمه پسند ارائه دهد.

پیامدهای اثبات اعسار

پس از اینکه اعسار مرد در دادگاه به اثبات رسید، دادگاه رأی خود را صادر می کند. این رأی پیامدهای مهمی برای هر دو طرف دارد.

حکم تقسیط مهریه: نحوه تعیین پیش پرداخت و اقساط (بر اساس درآمد و شرایط مالی مرد)

مهم ترین پیامد اثبات اعسار، صدور حکم تقسیط مهریه است. دادگاه با در نظر گرفتن موارد زیر، میزان پیش پرداخت (اگر مرد توان پرداخت آن را داشته باشد) و تعداد و مبلغ اقساط ماهانه را تعیین می کند:

• درآمد و حقوق ماهانه مرد: میزان حقوق، دستمزد، و سایر منابع درآمدی مرد نقش کلیدی در تعیین اقساط دارد.
• هزینه های ضروری زندگی: دادگاه مخارج متعارف و ضروری زندگی مرد و افراد تحت تکفل او را در نظر می گیرد.
• بدهی های دیگر: در صورت وجود بدهی های دیگر که مرد ملزم به پرداخت آن هاست، این موارد نیز در محاسبات دخیل می شوند.
• سایر اموال و دارایی ها: اگر مرد اموالی داشته باشد که جزو مستثنیات دین نیستند، ممکن است دادگاه بخشی از آن ها را به عنوان پیش پرداخت در نظر بگیرد.

میزان پیش قسط و تعداد اقساط بسته به هر پرونده و با توجه به شرایط خاص مرد متفاوت خواهد بود. در صورت عدم توانایی مرد در پرداخت حتی پیش قسط، دادگاه ممکن است آن را نیز تقسیط کند.

تاثیر اعسار بر حکم جلب (لغو یا عدم صدور حکم جلب در صورت اثبات اعسار)

یکی از مهم ترین نگرانی های مردان در صورت عدم توانایی پرداخت مهریه، صدور حکم جلب است. اما در صورت اثبات اعسار، این نگرانی تا حد زیادی برطرف می شود:

• عدم صدور حکم جلب: اگر پیش از صدور حکم جلب، مرد دادخواست اعسار داده و اعسار او اثبات شود، دادگاه حکم جلب صادر نخواهد کرد.
• لغو حکم جلب: اگر مرد پس از صدور حکم جلب و حتی در دوران بازداشت، بتواند اعسار خود را به دادگاه اثبات کند، حکم جلب لغو شده و او از بازداشت آزاد می شود.

شایان ذکر است که اعسار تنها مرد را از حبس معاف می کند و اصل دین مهریه همچنان بر عهده او باقی است و زن حق دریافت آن را خواهد داشت.

راه های پیش روی زن برای مطالبه مهریه از مردی که توانایی پرداخت ندارد

حتی اگر مرد ادعای عدم توانایی پرداخت مهریه را داشته باشد، زن برای مطالبه حق خود راهکارهای قانونی متعددی در اختیار دارد. این راهکارها به زن کمک می کنند تا اموال پنهان شده را شناسایی کرده یا از طریق توقیف دارایی ها و حقوق، به مهریه خود دست یابد.

استعلام و شناسایی اموال مرد

اولین گام برای زن، شناسایی و استعلام اموال مرد است. این کار می تواند از طریق مراجع قانونی انجام شود تا مشخص شود آیا مرد واقعاً هیچ دارایی ای ندارد یا اموال خود را پنهان کرده است.

مراحل استعلام از طریق اجرای ثبت و دادگاه (املاک، خودرو، حساب های بانکی، سهام، جواز کسب)

زن می تواند با مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد یا دادگاه خانواده، درخواست استعلام اموال همسر خود را ارائه دهد. این استعلام ها شامل موارد زیر می شوند:

• املاک: استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک برای شناسایی هرگونه ملک ثبت شده به نام مرد.
• خودرو: استعلام از پلیس راهور و اداره شماره گذاری برای شناسایی خودروهای ثبت شده به نام مرد.
• حساب های بانکی: استعلام از بانک مرکزی و سایر بانک ها برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
• سهام: استعلام از سازمان بورس و اوراق بهادار برای شناسایی سهام یا اوراق مشارکت به نام مرد.
• جواز کسب: استعلام از اتحادیه های صنفی و اتاق اصناف برای شناسایی جوازهای کسب و فعالیت های تجاری.

نقش اداره ثبت اسناد و املاک

اداره ثبت اسناد و املاک در زمینه استعلام اموال غیرمنقول (مانند زمین، آپارتمان) نقش کلیدی دارد. پس از درخواست زن، این اداره می تواند سوابق ثبتی را بررسی کرده و وجود هرگونه ملک به نام مرد را گزارش دهد. این اطلاعات به زن کمک می کند تا در صورت وجود ملک، آن را برای مهریه توقیف کند.

پیگیری اموال انتقالی (معامله به قصد فرار از دین و نحوه اثبات آن)

گاهی اوقات مرد برای فرار از پرداخت مهریه، اموال خود را به نام اشخاص دیگر (خانواده یا دوستان) منتقل می کند. در این شرایط، زن می تواند با طرح دعوای «معامله به قصد فرار از دین» در دادگاه، ابطال این معاملات را درخواست کند.

برای اثبات معامله به قصد فرار از دین، زن باید نشان دهد که مرد در زمان انتقال مال، بدهکار مهریه بوده و قصد اصلی او از این معامله، جلوگیری از دسترسی زن به اموالش برای وصول مهریه بوده است. این اثبات ممکن است با ارائه شواهد و قرائنی مانند زمان انتقال (نزدیکی به مطالبه مهریه)، قیمت غیرمتعارف معامله، یا روابط خاص بین مرد و گیرنده مال انجام شود.

توقیف حقوق و درآمد مرد

اگر مرد شاغل باشد و دارای حقوق یا درآمد ثابت باشد، زن می تواند درخواست توقیف بخشی از این درآمد را برای وصول مهریه بدهد.

شرایط و میزان کسر از حقوق (یک سوم، یک چهارم)

طبق قانون، میزان قابل توقیف از حقوق مرد برای پرداخت مهریه به شرح زیر است:

• یک سوم حقوق: در صورتی که مرد دارای همسر و فرزند باشد.
• یک چهارم حقوق: در صورتی که مرد فاقد همسر و فرزند باشد.

باید توجه داشت که این کسر از حقوق، پس از کسر کسورات قانونی مانند مالیات و بیمه انجام می شود و مرد همچنان باید حداقل حقوق خود را برای گذران زندگی دریافت کند.

نحوه اقدام و مدارک لازم

زن برای توقیف حقوق مرد باید با مراجعه به دادگاه و ارائه دادخواست مطالبه مهریه، درخواست توقیف حقوق را نیز مطرح کند. مدارک لازم شامل مدارک هویتی، عقدنامه، و حکم قطعی مهریه (در صورت وجود) می شود. دادگاه پس از بررسی، دستور کسر از حقوق را به کارفرمای مرد ابلاغ می کند.

ممنوع الخروج کردن مرد

یکی دیگر از ابزارهای قانونی برای زن، درخواست ممنوع الخروجی مرد است، به خصوص در مواردی که مرد قصد سفر به خارج از کشور را دارد و بیم فرار از دین وجود دارد.

شرایط و مراحل قانونی درخواست ممنوع الخروجی

زن می تواند از طریق اداره اجرای ثبت یا دادگاه، درخواست ممنوع الخروجی همسر خود را مطرح کند. شرایط اصلی شامل:

• وجود دین مهریه و مطالبه آن توسط زن.
• عدم شناسایی اموال کافی از مرد برای پرداخت مهریه.
• وجود احتمال فرار مرد از کشور برای عدم پرداخت دین.

پس از درخواست زن و احراز شرایط، دادگاه یا اجرای ثبت دستور ممنوع الخروجی را به مراجع ذی ربط (مانند اداره گذرنامه) ابلاغ می کند.

مدت زمان ممنوع الخروجی و نحوه رفع آن

ممنوع الخروجی معمولاً تا زمان پرداخت مهریه یا اثبات اعسار مرد و تقسیط مهریه ادامه دارد. این محدودیت می تواند هر شش ماه یک بار تمدید شود. مرد برای رفع ممنوع الخروجی می تواند:

• مهریه را به صورت کامل بپردازد.
• اعسار خود را اثبات کرده و حکم تقسیط را دریافت کند.
• با زن توافق کند که در ازای ارائه تضمین (مانند سند ملک یا ضامن معتبر)، ممنوع الخروجی رفع شود.

توقیف اموال آینده مرد

مهریه دینی است که تا زمان پرداخت کامل، بر ذمه مرد باقی می ماند. این بدان معناست که حتی اگر در حال حاضر مرد توانایی پرداخت نداشته باشد، زن می تواند در آینده، در صورت شناسایی هرگونه اموال جدید، برای مطالبه مهریه خود اقدام کند.

امکان پیگیری مهریه حتی پس از سال ها (در صورت شناسایی اموال جدید)

زمان، عامل ساقط کننده دین مهریه نیست. بنابراین، اگر مردی در حال حاضر هیچ مالی نداشته باشد و پس از سال ها صاحب اموال جدیدی شود (مانند ارث، خرید ملک، یا کسب درآمد قابل توجه)، زن همچنان حق مطالبه مهریه خود را خواهد داشت. این موضوع می تواند پشتوانه روانی و حقوقی مهمی برای زنانی باشد که در زمان حال نتوانسته اند مهریه خود را به طور کامل دریافت کنند.

چگونگی ثبت و پیگیری اجرای احکام مهریه برای اموال آتی (ارث، خرید ملک و…)

برای توقیف اموال آینده، زن باید اجرای احکام مهریه خود را فعال نگه دارد. به این صورت که هر زمان متوجه شد مرد صاحب مال جدیدی شده است، می تواند:

• با مراجعه به اداره اجرای احکام دادگستری یا اجرای ثبت، درخواست شناسایی و توقیف آن مال را مطرح کند.
• مثلاً اگر مرد ارثی دریافت کند، زن می تواند با معرفی آن به مراجع قانونی، سهم مرد از ارث را برای پرداخت مهریه توقیف کند.
• اگر مرد ملکی خریداری کند یا سرمایه ای به دست آورد، زن می تواند از طریق استعلامات دوره ای یا اطلاع رسانی از سوی اشخاص ثالث، این اموال را شناسایی و برای مهریه خود توقیف کند. این پیگیری ها نشان می دهد که حق مهریه هرگز از بین نمی رود و در انتظار زمان مناسب برای وصول می ماند.

قانون جدید مهریه 1403 و تاثیر آن بر عدم توانایی پرداخت

قوانین مربوط به مهریه همواره در حال تحول هستند تا با شرایط اقتصادی و اجتماعی روز جامعه منطبق شوند. آخرین به روزرسانی ها در قانون مهریه، به ویژه در سال ۱۴۰۳، تغییراتی را در نحوه برخورد با عدم توانایی پرداخت ایجاد کرده است که لازم است با آن ها آشنا بود.

محدودیت 110 سکه برای حکم جلب

یکی از مهم ترین تغییرات در قوانین مهریه، مربوط به محدودیت صدور حکم جلب برای تعداد سکه های مهریه است. این تغییر با هدف کاهش تعداد زندانیان مهریه و ایجاد تعادل بیشتر در حقوق زوجین صورت گرفته است.

تبیین ماده 22 قانون حمایت از خانواده

ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده به صراحت بیان می کند که «در مورد مهریه، هرگاه مهریه تا یکصد و ده سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه بیش از این مقدار باشد، صرفاً در صورت ملائت و تمکن مالی زوج، مازاد بر یکصد و ده سکه قابل وصول است.» این ماده به این معناست که تنها برای ۱۱۰ سکه اول مهریه، امکان صدور حکم جلب و حبس وجود دارد.

تفاوت مهریه های بالای 110 سکه و زیر 110 سکه در مورد حکم جلب

این تفاوت به شرح زیر است:

• مهریه تا 110 سکه: اگر مهریه زن ۱۱۰ سکه یا کمتر از آن باشد، مرد موظف به پرداخت آن است. در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، حکم جلب صادر شده و مرد بازداشت می شود تا زمانی که مهریه را بپردازد یا اعسار او اثبات و مهریه تقسیط شود.
• مهریه بالای 110 سکه: برای مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه، حکم جلب صادر نمی شود. وصول مازاد بر ۱۱۰ سکه، مشروط به اثبات تمکن مالی مرد توسط زن است. یعنی زن باید ثابت کند که مرد توانایی پرداخت این مازاد را دارد. در غیر این صورت، زن نمی تواند برای مازاد بر ۱۱۰ سکه حکم جلب بگیرد و مرد نیز به دلیل آن بازداشت نخواهد شد.

شرایط صدور و لغو حکم جلب برای 110 سکه

حکم جلب برای ۱۱۰ سکه مهریه در شرایطی صادر می شود که مرد از پرداخت آن خودداری کند و اعسار او نیز در دادگاه اثبات نشود. این حکم تا زمانی که مرد مهریه را بپردازد یا اعسار او اثبات گردد، معتبر است. لغو حکم جلب نیز با پرداخت دین، ارائه تضمین معتبر، یا اثبات قطعی اعسار و تقسیط مهریه امکان پذیر است.

تاثیر قانون جدید بر تقسیط و آزادی زندانیان مهریه

قانون جدید مهریه نه تنها در مورد صدور حکم جلب تغییراتی ایجاد کرده، بلکه بر رویه های تقسیط و آزادی زندانیان مهریه نیز تأثیرگذار بوده است.

رویکرد دادگاه ها در سال 1403 برای زندانیان مهریه

دادگاه ها در سال ۱۴۰۳ با رویکردی محتاطانه تر نسبت به گذشته، سعی در کاهش تعداد زندانیان مهریه دارند. این رویکرد به معنای آن نیست که مهریه از بین می رود، بلکه به این معناست که اولویت با یافتن راهکارهایی برای پرداخت دین، از جمله تقسیط مهریه، است و حبس به عنوان آخرین راهکار در نظر گرفته می شود. حتی برای افرادی که به دلیل مهریه در زندان هستند، اگر بتوانند اعسار خود را اثبات کنند، آزادی آن ها تسهیل خواهد شد.

فرصت یک ماهه برای اثبات اعسار پس از حکم پرداخت

بر اساس قانون جدید، پس از صدور حکم قطعی پرداخت مهریه، مرد یک ماه فرصت دارد تا دادخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه دهد و توانایی مالی خود را اثبات کند. اگر مرد در این فرصت یک ماهه اقدام به طرح دادخواست اعسار نکند یا نتواند اعسار خود را ثابت کند، ممکن است با حکم جلب و بازداشت مواجه شود. این مهلت به مرد فرصت می دهد تا وضعیت مالی خود را روشن کرده و از پیامدهای ناخواسته حبس جلوگیری کند.

مستثنیات دین: چه اموالی قابل توقیف نیستند؟

در فرآیند مطالبه مهریه، تمامی اموال مرد قابل توقیف نیستند. قانون برخی اموال را به عنوان «مستثنیات دین» در نظر گرفته است که برای حفظ حداقل زندگی مدیون و خانواده اش، از توقیف معاف هستند.

لیست کامل مستثنیات دین (مسکن مورد نیاز، اثاثیه ضروری، ابزار کار، نفقه ی معوقه و…)

بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مستثنیات دین شامل موارد زیر می شوند:

1. مسکن مورد نیاز: خانه یا سرپناهی که عرفاً مورد نیاز مدیون و افراد تحت تکفل او است و در شأن آن ها باشد. این مسکن باید متناسب با نیاز و موقعیت اجتماعی فرد باشد.
2. اثاثیه ضروری زندگی: وسایل و اثاثیه منزل که برای گذران زندگی عادی مدیون و خانواده اش ضروری است. این شامل لوازم اولیه مانند یخچال، گاز، و مبلمان متعارف می شود.
3. آذوقه و مواد غذایی: مقدار آذوقه موجود در منزل که برای مصرف یک ماه مدیون و خانواده اش کافی باشد.
4. ابزار و وسایل کار: ابزار و وسایل لازم برای کسب شغل و امرار معاش مدیون، مانند خودروی تاکسی برای راننده، یا ابزارهای فنی برای یک صنعتگر. این موارد باید متناسب با شغل و درآمد مرد باشند.
5. کتب و ابزارهای علمی: کتب، ابزارهای علمی، و تحقیقاتی که برای اهل علم و تحقیق ضروری است.
6. حقوق و دستمزد: بخشی از حقوق و مزایای دریافتی که برای تأمین نیازهای ضروری زندگی مدیون و خانواده اش لازم است (که قبلاً به میزان یک سوم یا یک چهارم اشاره شد).
7. نفقه ی معوقه و سایر دیون: نفقه معوقه زن و فرزندان، و سایر دیونی که قانوناً بر عهده مرد است و اولویت بالاتری دارند، از توقیف مهریه مستثنی هستند.

شناخت این مستثنیات دین برای هر دو طرف، زن و مرد، از اهمیت بالایی برخوردار است. زن باید بداند که کدام اموال قابل توقیف نیستند تا زمان و هزینه خود را صرف پیگیری آن ها نکند و مرد نیز از حقوق خود در این زمینه آگاه باشد.

نکات مهم و توصیه های حقوقی

مسائل حقوقی مربوط به مهریه پیچیدگی های خاص خود را دارند. برای اینکه هر دو طرف، زن و مرد، بتوانند حقوق خود را پیگیری کرده و از تضییع آن ها جلوگیری کنند، لازم است نکات و توصیه های حقوقی مهمی را در نظر بگیرند.

برای زن

زن در مطالبه مهریه، به ویژه در شرایط عدم توانایی مالی مرد، باید با دقت و آگاهی کامل اقدام کند:

• ضرورت مراجعه به وکیل متخصص خانواده: پرونده های مهریه دارای جزئیات حقوقی فراوانی هستند. یک وکیل متخصص خانواده می تواند بهترین راهکارها را برای شناسایی اموال، پیگیری مراحل قانونی، و جلوگیری از فرار از دین به زن ارائه دهد و از طولانی شدن فرآیند جلوگیری کند.
• اهمیت مستندسازی ادعاها و مدارک: زن باید تمامی مدارک مربوط به عقد، مطالبه مهریه، و هرگونه سندی که نشان دهنده دارایی های مرد است (مانند فیش حقوقی، اسناد مالکیت، یا حتی شواهدی از معاملات مشکوک)، را جمع آوری و مستند کند. مستندسازی قوی، برگ برنده زن در دادگاه خواهد بود.
• مراحل پیگیری مهریه از طریق اجرای ثبت و سپس دادگاه: در ابتدا، زن می تواند از طریق اجرای ثبت برای مطالبه مهریه اقدام کند. این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر است، به خصوص اگر مرد اموال مشخصی داشته باشد. در صورت عدم شناسایی اموال از طریق ثبت، زن می تواند با اخذ گواهی از اجرای ثبت، پرونده را به دادگاه خانواده ارجاع دهد تا دادگاه با اختیارات بیشتر خود (مانند صدور حکم جلب یا استعلامات گسترده تر) به موضوع رسیدگی کند.

برای مرد

مرد نیز در صورت عدم توانایی پرداخت مهریه، باید با هوشیاری و طبق موازین قانونی عمل کند تا از پیامدهای سنگین تر جلوگیری شود:

• اهمیت همکاری با دادگاه و ارائه اطلاعات صحیح: پنهان کاری یا ارائه اطلاعات غلط به دادگاه می تواند عواقب جدی برای مرد داشته باشد. صداقت در ارائه صورت اموال و بدهی ها، به دادگاه کمک می کند تا تصمیم عادلانه تری بگیرد و احتمال پذیرش اعسار را افزایش می دهد.
• مراحل صحیح طرح دادخواست اعسار: مرد باید به موقع و با رعایت تمامی ضوابط، دادخواست اعسار را تنظیم و ارائه دهد. تأخیر در این امر می تواند منجر به صدور حکم جلب و بازداشت شود. همراه داشتن شهود معتبر و مدارک مالی کافی، از الزامات طرح موفق دادخواست اعسار است.
• پرهیز از انتقال صوری اموال (معامله به قصد فرار از دین): انتقال اموال به نام دیگران با هدف فرار از پرداخت مهریه، نه تنها غیرقانونی است بلکه در صورت اثبات، می تواند پیامدهای کیفری و حقوقی برای مرد به همراه داشته باشد. دادگاه می تواند این معاملات را باطل کرده و حتی مرد را به اتهام فرار از دین محکوم کند. به جای این کار، مرد باید سعی کند با همکاری با دادگاه و همسر خود، راهکاری قانونی برای پرداخت مهریه (مانند تقسیط) پیدا کند.

رعایت این توصیه ها می تواند به هر دو طرف کمک کند تا با کمترین چالش و در کوتاه ترین زمان ممکن، به حقوق قانونی خود دست یابند یا بدهی های خود را مدیریت کنند.

نتیجه گیری

مسئله عدم توانایی مرد در پرداخت مهریه، یکی از ابعاد حساس و پیچیده حقوق خانواده است که هم برای زن و هم برای مرد، تبعات و چالش های خاص خود را دارد. در این مقاله تلاش شد تا راهنمایی جامع و به روزی از تمامی جنبه های حقوقی و قانونی این وضعیت، از تعریف انواع مهریه گرفته تا فرآیندهای اثبات اعسار، راهکارهای مطالبه مهریه برای زن، و جدیدترین قوانین مهریه در سال ۱۴۰۳، ارائه شود.

بنابراین، اگر مرد توان پرداخت مهریه را نداشته باشد، این موضوع به معنای منتفی شدن کامل دین مهریه نیست. قانون با در نظر گرفتن راهکارهایی مانند اعسار و تقسیط، سعی در ایجاد تعادل بین حقوق زن برای دریافت حق خود و وضعیت مالی مرد دارد. زن نیز می تواند با استعلام و شناسایی اموال، توقیف حقوق، ممنوع الخروجی، و پیگیری اموال آینده، برای وصول مهریه خود اقدام کند.

برای حل و فصل هرچه بهتر و عادلانه تر مسائل مربوط به مهریه، مشاوره حقوقی با وکلای متخصص و آگاه به قوانین، از اهمیت حیاتی برخوردار است. آگاهی از حقوق و تکالیف، به هر دو طرف کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه و منطبق با قانون، مسیر پیش روی خود را انتخاب کنند و از پیامدهای ناخواسته و طولانی شدن فرآیندهای قضایی جلوگیری نمایند.