بلوچ های ایران علاقه دارند که قلاع خود و چیزهای دیگر را منسوب به نادرشاه کنند/ در زاهدان مهمان خانه نیست
به گزارش خبرگزاری دیجیتوهان، در سال 1335 خورشیدی جهانگردی اروپایی به نام «بالسان» سفری به بلوچستان ایران کرد و مشاهدات خود را به قلم آورد. یک سال بعد مجله ی خواندنیها در شماره ی 41 خود به تاریخ 19 بهمن 1336 بخشی از نوشته های او را که مربوط به دیدارش از زاهدان بود منتشر کرد. نکته ی قابل تامل در نوشته های او ناآگاهی مسیولان وقت مربوطه از قصد گردشگران است. نمونه اش این که وقتی بالسان در دیدار از قلعه های قدیمی اطراف زاهدان چشمش به یک سنگ نگهدارنده ی پایه ی درب قلعه می افتد که به قول خودش تنها یک نمونه ی دیگر از آن در آسیا وجود دارد که در کراچی پاکستان است، به فرد بومی راهنمایش می گوید که این سنگ برای بلوچ ها ارزشی ندارد، قصد دارد آن را با خود ببرد و از او می خواهد تا آن موقع مواظب آن سنگ باشد! بخش هایی از سفرنامه ی یادشده به زاهدان را در ادامه می خوانید:
ایران بهشت راندن هواپیماست و از بعضی از مناطق شمال و غرب ایران گذشته، در تمام مناطق این کشور هواپیما به خط مستقیم پرواز می کند.
وقتی هواپیمای حامل ما از تهران حرکت کرد که به زاهدان برود ما همه جا به خط مستقیم حرکت می کردیم و خط سیر ما صحرای معروف ایران به نام «لوت» بود. در این صحرا یک درخت هم به نظر نمی رسید و غیر از سایه ی هواپیمای ما که روی زمین حرکت می کرد جنبنده ای در صحرا نبود.
فقط رنگ صحرا تغییر می کرد گاهی منطقه ای سفیدرنگ نمایان می شد که معلوم بود نمک زار می باشد و زمانی زمین به رنگ طلایی و خرمایی درمی آمد. از صحبت هایی که مسافرین می کردند چنین معلوم می شد که زیر پای ما انواع معادن از جمله معادن نفت وجود دارد و وضع اراضی هم نشان می داد که نظریه ی مسافرین نباید بدون اساس باشد.
از تهران تا زاهدان به خط مستقیم هزار و یکصد کیلومتر و اگر با اتومبیل حرکت می کردیم شش روز طول می کشید ولی ما این مسافت را در ظرف 3 ساعت پیمودیم و به فرودگاه زاهدان رسیدیم. در حدود پانزده کارمند نظامی و غیرنظامی وقتی هواپیما را دیدند دست ها و کلاه ها را به تکان درآوردند.
زاهدان شهری است که تازه به وجود آمده و خیابان های جدید در آن احداث کرده اطرافش درخت های بید کاشته اند و با این که ما در فصل پاییز وارد زاهدان شدیم درخت ها سبز بود.
در زاهدان به خلاف تهران می توان نمونه های چند از ملل شرق را دید. شیخ های بلندقامت و ریشو در خیابان های زاهدان زیاد هستند و آن ها از هندوستان می آیند تا این که در زاهدان تجارت کنند. از شیخ ها گذشته شمار بلوچ ها در زاهدان زیاد می باشد و همه عمامه بر سر و دارای شلوارهایی هستند که به مچ پای آن ها بسته می شود.
در زاهدان مهمان خانه نیست و یک یونانی به نام کلفیدیس در آن جا پانسیونی افتتاح کرده و مسافرین را می پذیرد و این مرد بدوا در شرکت اسکودا کار می کرده و در ساختمان خط شوسه ی مشهد و زاهدان شرکت داشته و چون احساس کرده که پیر شده این پانسیون را تاسیس نموده است.
صاحب پانسیون ما را در یک اتاق گلی که دو تخت محقر داشت جا داد و من و رفیقم روی تخت ها خوابیدیم. باید بگویم هر قدر پانسیون بد بود در عوض غذایی خوب داشت؛ زیرا غذاها را مطابق طباخی ایرانی ها طبخ می کردند. مخصوصا چلوکباب و ماست مهمان خانه و یک نوع ماهی که در سیستان صید می کنند و به زاهدان می آورند و سر و دم ماهی را قطع می نمایند و شکم آن را یک مرتبه مثل این که لوله ی آبی را خالی کنند پاک می نمایند. بسیار لذیذ بود.
در فردای روزی که من وارد زاهدان شدم نزد حکمران آقای مهران و افسری دارای درجه ی سرگردی که مسیول انتظامات مرزی بود رفتم و از من پرسید که «ما چه کمکی می توانیم به شما بکنیم؟» گفتم: «بلوچ هایی که در ایران هستند سکنه ی شمال ایران می باشند که تقریبا هزار سال قبل از این به زاهدان آمده اند و در دوره ی صفاریان در این منطقه یک جامعه ی بزرگ را به وجود آوردند، اینک من می خواهم ابنیه و قلاع آن ها را که از دوره ی صفاریان باقی مانده ببینم زیرا یقین دارم که از این ابنیه و قلاع در این حدود هست.» حکمران گفت: «در این صورت شما باید کلات های این جا را ببینید وکلات ها عبارت از قلعه هایی است که از قدیم باقی مانده است.» گفتم: «در این جا یک منطقه ی لم یزرع است که هنوز کسی به آن جا نرفته و به نام هامون المشکل خوانده می شود و من مایل به دیدن آن می باشم.» حکمران گفت: «قطع نظر از این که رفتن به این منطقه مشکل است هامون مزبور جزو خاک پاکستان می باشد نه ایران.» گفتم: «من به قلمروی پاکستان کاری ندارم و فقط حواشی این منطقه را در ایران مورد مطالعه قرار می دهم.»
حکمران و سرگرد قدری تبادل نظر کردند و سرگرد گفت: «در این جا فقط یک نفر می تواند برای این منظور به شما کمک کند و او خان محمد انوار برادر سردار ریگی می باشد و این دو برادر در این حدود دارای چند طایفه هستند که در صحرا زندگی می نمایند و اگر شما مایل باشید من می توانم وسایل ملاقات شما را در مسیر جاده با خان محمد انوار فراهم کنم.»
در خصوص ملاقات خود با خان محمد انوار معروف به خان ریگی و این که چگونه وی را پیدا کردیم زیاد توضیح نمی دهم و همین قدر می گویم که در طلوع بامداد خان ریگی که برخلاف بلوچ ها یک کلاه اروپایی بر سر داشت آمد و من از او درخواست کردم که مرا به هامون المشکل ببرد ولی وی لحظه ای فکر کرد و گفت: «من اول شما را به طرف خرابه ها می برم.» و فهمیدم که منظور وی از خرابه ها ابنیه ی قدیم است که امروز ویران شده و چون برای من دیدن نقاط مختلف بلوچستان از نظر تقدم و تاخر اهمیت نداشت، با پیشنهادش موافقت کردم. خان ریگی دستور داد که یک شتر جهاز بیاورند و شتر با نعره مقابل ما زانو زد و چون این شتر به رسم بلوچ ها دو جا برای نشستن داشت سوار شدیم.
من وقتی که تهران بودم قدری زبان فارسی را یاد گرفتم و هرجا که از ادای مقصود برنمی آمدم متوسل به اشاره یا نقاشی می شدم و آن چه می خواستم بگویم روی کاغذ ترسیم می کردم؛ ولی برای مکالمه با خان ریگی به اشکال برنخوردم زیرا هرچه من می گفتم او می فهمید و حرف های او را نیز من می فهمیدم.
ما از صحرایی لم یزرع دارای ریگ عبور کردیم. ریگ صحرا شبیه به ماسه ی کنار دریا بود و نشان می داد که آن منطقه در قدیم دریا بوده است.
شتر جهاز با حرکت یورتمه ی یک نواخت خود می رفت تا این که بالای یک برآمدگی کوچک به یک قلعه رسیدیم و سردار ریگی گفت: «پدربزرگ من به نام سردار محمدرضا تا این اواخر در این کلات زندگی می کرد.» من دیدم که کلات از قلعه ای است که طبق اسلوب معماری دوره ی صفاریان ساخته شده ولی خان ریگی گفت: «از قلاع دوره ی نادرشاه است زیرا همه ی بلوچ ها علاقه دارند که قلاع خود و چیزهای دیگر را منسوب به نادرشاه نمایند و نادرشاه برای آباد کردن بلوچستان اقدامات موثر کرده بود.»
دیوارهای قلعه ی مزبور را با گل ساخته بودند یعنی خاک را با آب مخلوط کرده مصالح بنایی کردند. در اروپا اگر دیواری با گل ساخته شود در ظرف چند ماه فرو می ریزد ولی در بلوچستان قلعه ای که ما مشاهده می کردیم و خان می گفت از بناهای نادرشاه است، ده قرن عمر داشت زیرا دیوارها و برج های خاکی هر قدر باران و آفتاب می خورد محکم تر می شود تا این که شبیه به سنگ می گردد. البته در آغاز باران و باد قسمتی از دیوارها و برج ها را می تراشد و از بین می برد ولی بعد از بین رفتن چیزهایی که باید زایل شود آن چه باقی می ماند دیگر از بین نخواهد رفت.
ما از شتر پیاده شدیم و من وارد قلعه گردیدم و خان ریگی از علاقه ی من نسبت به آن دژ ویران حیرت می کرد و گاهی شتر او که می دید من از «مزغل «ها [روزنه های دراز و باریک داخل دیوار] سر به در می آورم با تعجب مرا می نگریست.
چون قلعه در بالای زمینی مرتفع قرار داشت من حدس زدم که جریان آب قسمت هایی از قلعه را شسته و با خود برده لذا مسیر خشکی را که هنگام باران و سیل مجرای آب بود پیش گرفتم و هنوز به قدر سیصد متر از قلعه دور نشده بودم که یک کیسه را پر از کاشی کردم و آن ها کاشی های قدیم قلعه بود که آب به طرف پایین برد.
یک مرتبه چشم من به یک قطعه سنگ عجیب افتاد. این سنگ بزرگ و استوانه شکل مجوف [میان تهی] به نظر می رسید و سوراخی وسیع در سراسر سنگ به وجود آورده بوند. خان ریگی که دید من به چیزی علاقه مند شده ام نزدیک آمد و پرسید: «چه می کنید؟» سنگ را به او نشان دادم و گفتم: «آیا می دانید این چیست؟» خان گفت: «این سنگ است.» گفتم: «آیا می دانید به چه درد می خورد؟» خان گفت: «نه…» گفتم: «این سنگ یکی از مدارک نبوغ نظامی ایرانیان قدیم می باشد و شما در فنون نظامی به قدری جلو رفته بودید که ما اروپاییان نمی توانستیم مانند شما این سنگ را بسازیم.» خان گفت: «من نمی فهمم که این سنگ چه ربطی به جنگ و نبوغ نظامی دارد!» گفتم: «ایرانی های قدیم که قلاع جنگی خود را با گل می ساختند وقتی می خواستند درب قلعه را بنا کنند پایه های فلزی را در سوراخ این سنگ جا می دادند و لذا عظیم ترین منجنیق ها نمی توانست که درب قلعه را بیندازد زیرا پایه ی فلزی درب قلعه درون سوراخ این سنگ بود و سنگ را هم در زمین کار می گذاشتند. شما باید بدانید که درب یک قلعه یک نقطه ضعف دارد که پایه ی آن می باشد و چون پایه باید بگردد ناچارند که آن را روی خاک کار بگذارند یا به لولا متصل کنند و به محض این که چند ضربت شدید بر این در فرود آمد پایه اش از خاک جدا می شود یا این که لولا می شکند ولی وقتی پایه در درون این سنگ ها کار گذاشته شد هر قدر ضربت های سخت بر آن فرود بیاید نمی افتد ونمی شکند.»
خان ریگی که شاید بیش از پنجاه مرتبه سنگ مزبور را دیده بود وقتی توضیحات مرا شنید به وجد آمد و دیدم که با دست آن سنگ را نوازش می کند. آن گاه من به او گفتم: «این سنگ برای بلوچ ها ارزشی ندارد ولی من علاقه دارم که آن را ببرم و اگر ممکن است مواظب باشید که کسی آن را از این جا برندارد.» خان گفت: «مطمین باشید که کسی آن را نخواهد برد.»
دیگر به خان نگفتم که سنگ مزبور از نظر تاریخی دارای ارزش زیاد است و فقط یک نمونه از آن سنگ در آسیا وجود دارد که آن هم در موزه ی کراچی پایتخت پاکستان می باشد.
25957
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "بلوچ های ایران علاقه دارند که قلاع خود و چیزهای دیگر را منسوب به نادرشاه کنند/ در زاهدان مهمان خانه نیست" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "بلوچ های ایران علاقه دارند که قلاع خود و چیزهای دیگر را منسوب به نادرشاه کنند/ در زاهدان مهمان خانه نیست"، کلیک کنید.